Ηθοποιοί στα χέρια των Γερμανών κατακτητών

Τον Οκτώβριο του 1944 οι δυνάμεις της Βέρμαχτ αποσύρθηκαν από την κυρίως Ελλάδα, λήγοντας έτσι μια δυσβάστακτη Κατοχή που με τον πόνο που προκάλεσε σημάδεψε βαθιά την ελληνική ιστορία.

 Ένα μήνα αργότερα, στην αλεξανδρινή εφημερίδα ¨Ταχυδρόμος¨, ο Αιγυπτιώτης δημοσιογράφος Ντίνος Κουτσούμης (1915-1995), που τις ημέρες της απελευθέρωσης είχε σταλεί από το Υπουργείο Πληροφοριών Μέσης Ανατολής στην Αθήνα, έστειλε μία ανταπόκριση με τίτλο ¨Ποιοι Έλληνες ηθοποιοί απελευθερώθηκαν εις τας Αθήνας¨, την οποία και αξίζει να αναδημοσιεύσουμε τόσο λόγω των σχετικών ιστορικών πληροφοριών που περιέχει, όσο και για το βαρύ κατοχικό κλίμα που επικρατούσε στην ελληνική πρωτεύουσα που περιγράφει :

 ¨Στην περίοδο της φρικτής τρομοκρατίας είχε και το θέατρο τους μάρτυρες του. Έτσι, πριν από πολλούς μήνες αρκετοί καλλιτέχνες μας από τους πιο δημοφιλείς βρέθηκαν κάποια μέρα στα απομονωτήρια του Χαϊδαρίου, χωρίς καλά – καλά να ξέρουν και οι ίδιοι γιατί.

 Με τις κατηγορίες ότι ετοιμάζονταν να φύγουν για την Αίγυπτο ή ότι ενεργούσαν κατασκοπεία σε βάρος τις Γερμανίας, συνελήφθησαν πρώτα η Ρένα Ντορ, η Λίτσα Λαζαρίδου, ο Πλέσσας, ο Γιώργος Οικονομίδης και αργότερα ο Λ. Καβαφάκης, η Μανταλένα και η Κάκια Μένδρη.

Περισσότερο όμως άτυχοι απ΄ όλους στάθηκαν η χορεύτρια Μανταλένα και ο τενόρος Λέανδρος Καβαφάκης γιατί πλήρωσαν με τη ζωή τους την αδάμαστη θηριωδία  των δημίων της οδού Μέρλιν και του Χαϊδαρίου. Και οι δύο, αφού κρατήθηκαν αρκετούς μήνες στα απομονωτήρια του Χαϊδαρίου, εκτελέστηκαν δια τουφεκισμού τις τελευταίες ημέρες της Γερμανικής Κατοχής στον περίβολο των φυλακών Αβέρωφ, με την κατηγορία πως πέρυσι, όταν βρίσκονταν στην Πάτρα με περιοδεύοντα θίασο, εκμεταλλευόμενοι τις γνωριμίες τους με Γερμανούς αξιωματικούς, ενεργούσαν κατασκοπία σε βάρος της Γερμανίας. Η Μανταλένα αντιμετώπισε το θάνατο με το μεγαλύτερο ηρωισμό, παρά δε το ανηλεές μαστίγωμα που υπέστη, δεν μαρτύρησε τίποτα σχετικό με τη δράση της.

Πολύ άτυχος επίσης στάθηκε στο Χαϊδάρι ο συμπαθής κωμικός του ελαφρού θεάτρου Πλέσσας. Ήταν ένας από τους κρατούμενους που έφαγε το περισσότερο ξύλο. Ο βούρδουλας των δεσμοφυλάκων του Χαϊδαρίου άφησε σειρές ολόκληρες από μελανιές στην πλάτη του. Αντιμετώπισε όμως πάντα με θάρρος και ψυχραιμία τη θηριωδία των δεσμοφυλάκων, χωρίς να μαρτυρήσει τίποτα σχετικό με την υπόθεση της αναχώρησης των καϊκιών στην Αίγυπτο, στην οποία ήταν μυημένος.

Η Ρένα Ντορ και η Λίτσα Λαζαρίδου δοκίμασαν με τον ίδιο τρόπο την αγωνία του Χαϊδαρίου. Με μόνη διαφορά ότι η Ρένα Ντορ κινδύνευσε να αποσταλεί στη Γερμανία. Πράγματι, λίγες μέρες πριν την αποφυλάκιση της συμπεριλήφθηκε σ΄ ένα κατάλογο αποστολής γυναικών στη Γερμανία και θα βρισκόταν αυτή τη στιγμή μεταξύ των υπηκόων του Ράιχ, αν δεν την έσωζε η μεσολάβηση του Έλληνα διερμηνέα του Χαϊδαρίου.

Ο Γιώργος Οικονομίδης συνελήφθη από τα SS με την κατηγορία ότι ο αδελφός του ήταν αντάρτης και η αδελφή του ανήκε σε εθνικιστικές οργανώσεις. Υπεβλήθηκε σε αφάνταστα βασανιστήρια για να προβεί σε αποκαλύψεις. Του έταξαν ότι θα του έδιναν λίρες, πολλές λίρες, ότι θα τον άφησαν αυθημερόν ελεύθερο. Ο Γιώργος όμως, ο κονφερασιέ των θεάτρων μας, στο Χαϊδάρι είχε γίνει αμίλητος. Σαν αληθινός αγωνιστής – και είναι πραγματικά ο πρώτος Έλληνας ηθοποιός αγωνιστής – είχε κλείσει το στόμα του ως την τελευταία στιγμή. Αυτό χόλωσε το διοικητή του Χαϊδαρίου, ο οποίος και διέταξε να τον απομονώσουν στο θάλαμο των μελλοθάνατων. Έμεινε κλεισμένος εκεί 4 μήνες και υπέστη όλων των ειδών τα βασανιστήρια, χωρίς νερό και χωρίς φαγητό. 1.600 φορές άκουσε ονόματα κρατουμένων που πήγαιναν για εκτέλεση και άλλες τόσες φορές χτυποκάρδισε περιμένοντας τη σειρά του, που δεν ήρθε ίσως από τη μεγάλη του τύχη. Έμεινε όμως στο Χαϊδάρι 7 ολόκληρους μήνες και απολύθηκε προ 2 μηνών μαζί με τους τελευταίους 170 εγκλείστους. Κατά την παραμονή του στο Χαϊδάρι ο Οικονομίδης κράτησε λεπτομερές ημερολόγιο, στο οποίο έμεινε κλεισμένη η ζωή των ηρώων που χάρισαν τη ζωή τους για τη λευτεριά της πατρίδας μας. Το ημερολόγιο αυτό θα εκδοθεί προσεχώς σε τόμο από τον εκδοτικό οίκο Σαλίβερου.

Οι ηθοποιοί μας παίξανε σπουδαίο ρόλο για την ψυχαγωγία των κρατουμένων στο Χαϊδάρι καθ΄ όλη τη διάρκεια της τυραννικής τρομοκρατίας. Η Ρένα Ντορ στα γυναικεία διαμερίσματα και ο Οικονομίδης με τον Πλέσσα στα ανδρικά διοργάνωναν τακτικά παραστάσεις με σκετς, τραγούδια και απαγγελίες, διασκεδάζοντας την αγωνία των συγκρατούμενων τους και δίνοντας μια εύθυμη νότα στη θλιβερή ατμόσφαιρα της σύγχρονης Βαστίλης¨.

Αξίζει συνολικά να παρατεθούν, όπως τα κατέγραψε σε βιβλίο της η Ολυμπία Βασιλική Γ. Παπαδούκα, τα ονόματα καλλιτεχνών και τεχνικών του θεάτρου, οι οποίοι στη διάρκεια της Κατοχής και αργότερα από τους Άγγλους συνελήφθησαν, στάλθηκαν σε στρατόπεδα και εκτελέστηκαν :

Συλληφθέντες : Αιμίλιος Βεάκης, Μαίρη Βεάκη (κόρη του), Γιάννης Βεάκης (γιος του), Γιώργος Γληνός (αδελφός του Δημήτρη Γληνού), Καίτη Οικονόμου (Ντιριντάουα), Λίτσα Λαζαρίδου, Πάνος Πλέσσας, Ρένα Ντορ, Ρενάτο Μόρντο, Ζινέτ Λακάζ, Θόδωρος Μορίδης, Γιώργος Οικονομίδης, Πέλλος Κατσέλης, Δανάη Στρατηγοπούλου, Νίκος Κουρλιάφτης, Ασπασία Παπαθανασίου, Καίτη Βερώνη.

Σε στρατόπεδα της Γερμανίας : Ευγενία Γ. Μπαστινοπούλου (Λαμπρινού, γυναίκα του Γιώργου Λαμπρινού), Βάσω Ξηρού.

Εκτελεσμένοι : Λέανδρος Καβαφάκης, Μαρία Χατζοπούλου (Μανταλένα), Βάσω Αργυριάδη – Σταυροπούλου, Σοφία Μαυρίδη, Κώστας Κορδάτος (γιος του ιστορικού Γιάννη Κορδάτου).

Στο στρατόπεδο της Ελ Ντάμπα : Μίμης Φωτόπουλος, Γιώργος Θίσβιος, Κώστας Καπές, Βαγγέλης Γκούφας, Βαγγέλης Καμπέρος.

Τέλος, θα πρέπει να αναφερθεί και η Ελένη Παπαδάκη, η οποία κατά τη διάρκεια των Δεκεμβριανών, συνελήφθη από μέλη της λαϊκής πολιτοφυλακής Γαλατσίου-Πατησίων και εκτελέστηκε στα διυλιστήρια της ΟΥΛΕΝ.

 

Πηγές : ¨Ταχυδρόμος¨, Αλεξάνδρεια 5/11/1944 – ¨Ριζοσπάστης¨, Αθήνα 27/1/2002, 18/12/2016

 

Ν.ΝΙΚΗΤΑΡΙΔΗΣ