ΠΕΡΙ ΑΙΓΥΠΤΙΩΤΩΝ ΜΥΘΕΥΜΑΤΑ
– enough is enough –
Μύθευμα πρώτο : Σε μια αιγυπτιακή γη σπαρμένη με λίρες, όλοι οι Αιγυπτιώτες ήταν ζάμπλουτοι. Δυστυχώς για τους επικριτές, η ιστορική αλήθεια είναι τελείως διαφορετική, διότι μονάχα πολιτιστικά θα μπορούσαμε να πούμε πως ήταν πλούσιοι οι περισσότεροι Αιγυπτιώτες, κι αυτό λόγω του πολυπολιτισμικού περιβάλλοντος, της εκμάθησης ξένων γλωσσών, των σπουδαίων κοινοτικών κατά κύριο λόγο σχολείων και της πλειάδας των πολιτιστικών ελληνικών και ξένων σωματείων που δραστηριοποιούνταν στη Νειλοχώρα. Το πολύ χρήμα υπήρχε μονάχα σ΄ ένα 2% των Αιγυπτιωτών, ένα μεγάλο ποσοστό τους ανήκε στην αστική τάξη εμπόρων και μαγαζάτορων, ενώ η συντριπτική πλειοψηφία ανήκε στην εργατική τάξη που πάλευε για τον επιούσιο πλάι στον υπερήφανο και φίλο αιγυπτιακό λαό. Αυτός ήταν και ο λόγος, που μετά τις εθνικοποιήσεις και την εξ αυτών πτώση των πλουσίων Ελλήνων και ξένων, επλήγη θανάσιμα η εργατική τάξη και κατ΄ επέκταση, ιδωμένη ως πελατεία, και η αστική τάξη, δημιουργώντας τέτοιες οικονομικές συνθήκες, ανεργία και αβεβαιότητα που οδήγησαν τους Αιγυπτιώτες στην έξοδο. Όσο για το ¨βαρύγδουπο¨ επιχείρημα πως όλοι οι Αιγυπτιώτες είχαν στα σπίτια τους υπηρεσία, απλά να σημειώσουμε μονάχα πως ακόμη πιο φτωχοί από τους φτωχούς Έλληνες ήταν δυστυχώς οι Αιγύπτιοι…
Μύθευμα δεύτερο : Όλοι οι Αιγυπτιώτες Ευεργέτες δεν έκαναν τις ευεργεσίες τους εμπνεόμενοι από φιλαλληλία και με στόχο το κοινό καλό, αλλά αποκλειστικά και μόνο διότι επιδίωκαν την προσωπική τους προβολή. Δυστυχώς για τους επικριτές, η ιστορική αλήθεια είναι τελείως διαφορετική, διότι οι περισσότερες και σπουδαιότερες ευεργεσίες έγιναν με κληροδοτήματα μετά θάνατον, κάτι που οδηγεί αυτομάτως στην κατάρρευση του επιχειρήματος. Παράλληλα, σπουδαίες ευεργεσίες έγιναν ομαδικά, είτε μέσω σωματείων και αδελφοτήτων, π.χ. κτίζοντας ή υποστηρίζοντας σχολεία στους τόπους καταγωγής, είτε μέσω επιτροπών συλλογής εράνων που συστάθηκαν για διάφορους σκοπούς, π.χ. ενίσχυση σεισμόπληκτων, ξεριζωμένων λόγων πολεμικών επιχειρήσεων, επέκτασης του Εθνικού Στόλου, κτλ.
Μύθευμα τρίτο : Οι Αιγυπτιώτες ήταν χασισέμποροι, σωματέμποροι και τοκογλύφοι. Δυστυχώς για τους επικριτές, η ιστορική αλήθεια είναι τελείως διαφορετική : Ως προς το χασισέμποροι, δεν αξίζει καθόλου να το σχολιάσουμε, διότι προσεγγίζει τα όρια του γελοίου, αφού δεκάδες χρόνων αιγυπτιώτικες εφημερίδες που διαβάσαμε, ενώ έχουν αναφορές για σχετικό εμπόριο και συλλήψεις, σ΄ αυτές δεν βρήκαμε καταγραφές για Αιγυπτιώτες, κι αν όπως είναι φυσικό υπήρχαν και κάποιοι τέτοιοι, αυτοί αποτελούσαν μεμονωμένα περιστατικά. Ως προς το σωματεμπόριο, πράγματι εμπλέκονταν σ΄ αυτό και Έλληνες, αλλά όπως διαπιστώσαμε από σχετικά άρθρα των αρχών του 20ου αιώνα, αυτό γινόταν κυρίως μέσω Ελλαδιτών ταχυδρόμων, οι οποίοι πηγαίνοντας κυρίως στα πάμφτωχα τότε ελληνικά νησιά για να διεκπεραιώσουν την αλληλογραφία με την Αίγυπτο, τάζανε σε νεαρές κοπέλες ένα καλύτερο μέλλον ως υπηρέτριες, τις παρέσερναν και κατέληγαν στην πορνεία. Για το σκοπό αυτό μάλιστα οι Αιγυπτιώτες είχαν συστήσει την ¨Επιτροπή προς Καταστολή της Σωματεμπορίας των Ελληνίδων εν Αιγύπτω¨. Όπως δε σημειώνεται, το 1908 επί προεδρίας Τσυκαλά 666 ανήλικες Ελληνίδες αποβιβάστηκαν στην Αίγυπτο και από αυτές οι άνευ μέσων κατέληξαν λεία των σωματεμπόρων. Η Επιτροπή 30 κοπέλες έστειλε πίσω στις πατρίδες τους με έξοδα της, 2 αποδόθηκαν σε συγγενείς τους, 4 παντρεύτηκαν με έξοδα της, ενώ οι υπόλοιπές παραδόθηκαν στις προξενικές και εκκλησιαστικές αρχές που προσπάθησαν να τους βρουν εργασία. Υπήρχε μάλιστα και ¨Διεθνής Σύνδεσμος κατά της Σωματεμπορίας¨ με γραμματέα τον Αιγυπτιώτη Δημ. Ταμβακόπουλο. Παράλληλα, το ¨Άσυλο Προστασίας Ελληνίδων¨ που είχε ιδρυθεί το 1907 κατόπιν προτάσεως του Δημ. Ταμβακόπουλου και με πρωτοβουλία της Βιργινίας Μπενάκη, εκτός που αναλάμβανε την περίθαλψη και τη στέγαση ανέργων υπηρετριών, καθώς και την τοποθέτηση εκείνων που διαρκώς έρχονταν από την Ελλάδα, ήταν και μία έμμεση άμυνα κατά της σωματεμπορίας. Ως προς τους τοκογλύφους, θα αναφέρουμε αποσπάσματα απ΄ όσα γράφει σε βιβλίο του περί της ιστορίας του Αιγυπτιώτη Ελληνισμού σχετικά με το θέμα το 1967 ο δημοσιογράφος, κριτικός και λογοτέχνης Μανώλης Γιαλουράκης (1921-1987) : ¨Μην κρίνουμε τα πράγματα με τα σημερινά μέτρα. Για να εκτιμήσουμε σωστά, πρέπει να τα δούμε στα πλαίσια της εποχής τους, των συνθηκών, της τότε κατάστασης. Ο Λεκαρπαντιέ στα 1920 ανέφερε πως το δάνειο κι η τοκογλυφία, η δίδυμη αδελφή του, είναι η βάση του συστήματος που επικρατεί σ΄ όλες τις πόλεις της Αιγύπτου. Αν αυτές είναι η βάση, θα ΄ναι δύσκολο να τις εξοστρακίσουμε από τον Έλληνα εμπορευόμενο. Αφού μάλιστα το Κοράνι απαγορεύει τα έντοκα δάνεια, πώς να μην επωφεληθούν οι Έλληνες μιας ευκαιρίας τους είδους ; […] Αν αναλογιστούμε τις συνθήκες της ζωής στα χρόνια κυρίως του Μωχάμεντ Άλη, τότε τείνουμε να παραδεχθούμε πως υπήρχε σ΄ αυτήν και μία από τις ίδιες τις περιστάσεις διέξοδος για όσους είχαν απόλυτη ανάγκη χρήματος, αφού οι τράπεζες στα χωριά ήταν άγνωστες, κι ακόμη πιο άγνωστα τα κρατικά δάνεια στους αγρότες. Το χρήμα που δινόταν σε δάνεια, κάθε άλλο παρά εξασφαλισμένο ήταν. Η γεωργία ήταν στα χέρια του πασά, οι χρεωκοπίες κάτι συνηθισμένο, η εκτίμηση των ενεχύρων, όταν εδίδοντο, πολύ δύσκολη. […] Αν σε νεώτερα χρόνια σημειώθηκαν κρούσματα τοκογλυφίας με υπεύθυνος Έλληνες, το στίγμα ανήκει σε άτομα, κι όχι στην ολότητα. […] Η διαγωγή των ατόμων αυτών δεν μπόρεσε ασφαλώς ν΄ αμαυρώσει το σύνολο των εμπορευομένων, που όχι μόνο δίδαξαν τους ανίδεους Αιγυπτίους τι σημαίνει εμπόριο, αλλ΄ έθεσαν και τις βάσεις της οικονομικής ζωής του τόπου¨. Αυτά λοιπόν έγραφε ο Γιαλουράκης και νομίζουμε πως είναι αρκετά. Βέβαια, σε μια παροικία με μέσο όρο κάπου 150.000 μέλη θα υπήρχαν σίγουρα και τοκογλύφοι, και χασισέμποροι, και σωματέμποροι, και κλέφτες, και φονιάδες, αλλά κανείς δεν υποστηρίζει πως η Αιγυπτιώτικη Κοινωνία ήταν μια κοινωνία αγγέλων, γιατί τέτοια κοινωνία δεν υπάρχει ούτε στο επέκεινα.
Μύθευμα τέταρτο : Οι Αιγυπτιώτες ταγοί της παροικίας ήταν, ούτε λίγο, ούτε πολύ, άσχετοι περί τα διοικητικά και ανίδεοι στο τι συνέβαινε γενικά στο διεθνές πολιτικο-οικονομικό γίγνεσθαι και ειδικά σε μια Αίγυπτο που αφυπνιζόταν, με αποτέλεσμα από τη μια να μην αναλύσουν σωστά τις ενδεχόμενες συνέπειες της Συνθήκης του Μοντρέ (1936), κι από την άλλη να μην προσαρμόσουν την εκπαιδευτική τους πολιτική στις νέες συνθήκες. Δυστυχώς για τους επικριτές, η ιστορική αλήθεια είναι τελείως διαφορετική : Ως προς τη γνώση της διεθνούς πραγματικότητας, θα τονίσουμε μόνο ότι αναφερόμαστε σε ανθρώπους επιχειρηματίες και εμπόρους που όχι μόνο συναλλάσσονταν διαρκώς και εντατικά με το εξωτερικό, αλλά σε αρκετές περιπτώσεις είχαν και παραρτήματα των οίκων τους στο εξωτερικό, ενώ κάποιοι είχαν εμπλακεί με διάφορους τρόπους και στην πολιτική. Πως γίνεται τώρα, πλαισιωμένοι και με δικηγόρους που ασκούσαν άκρως επιτυχημένα το επάγγελμα τους και στα μικτά δικαστήρια, να είναι επιτυχημένοι επιχειρηματίες, αλλά στο σύνολο τους ανίκανοι ν΄ αντικρίσουν το κοινωνικο-πολιτικό μέλλον, ένα θεός το ξέρει… Αν τώρα κάποιος θέλει να αναλύσει την ¨εμπλοκή¨ ή ακόμη και τις ευθύνες του ελληνικού κράτους σε όλα αυτά, θα του συνιστούσαμε να διαβάσει αιγυπτιώτικες εφημερίδες ενός αιώνα, ώστε να συνειδητοποιήσει τη διαρκή κόντρα διπλωματικών-κοινοτικών αρχών… Ως προς την εκπαιδευτική πολιτική, εδώ υπάρχει ένα ακόμη μύθευμα : Η μη εκμάθηση από νωρίς των αραβικών. Για να τελειώνουμε, ας αναφέρουμε ενδεικτικά κάποιες ημερομηνίες. Τα αραβικά διδάσκονταν στην Τοσιτσαία (Αλεξάνδρεια) ήδη απ΄ το 1887, στη Σαλβάγειο (Αλεξάνδρεια) από το 1924, στην Αμπέτειο (Κάιρο) από το 1876, στην κοινοτική Νυχτερινή Σχολή Ξένων Σχολών (Κάιρο) από το 1905, στα Εκπαιδευτήρια Μανσούρας από το 1882, στο σχολείο του Σουέζ από το 1878 και στο σχολείο της Δαμιέτης ήδη απ΄ το 1885. Ως προς την εμπορική και επαγγελματική κατεύθυνση που δήθεν άργησε να εισαχθεί, ας δούμε κάποια παραδείγματα, πέρα από τα εμπορικά τμήματα που διέθεταν κάποια σχολεία : Η Σαλβάγειος Εμπορική και Επαγγελματική Σχολή Αλεξανδρείας ιδρύθηκε το 1908, η Αβερώφειος Εμπορική Σχολή Θηλέων Αλεξανδρείας το 1921, η Σχολή Κοπτικής-Ραπτικής Αλεξανδρείας το 1934, η Νυχτερινή Επαγγελματική Τεχνική Σχολή Αλεξανδρείας το 1949, οι Επαγγελματικές Σχολές Καΐρου το 1947 και η Ξενάκειος Επαγγελματική Σχολή Καΐρου το 1959. Ας σημειωθεί δε, πως ξέχωρα απ΄ τα κοινοτικά, υπήρχαν τα ιδιωτικά και σωματειακά εκπαιδευτήρια που απ΄ τα τέλη του 19ου αιώνα δίδασκαν αραβικά, κι είχαν εμπορικά και επαγγελματικά τμήματα. Όσο τώρα για το αν οι ηγήτορες και γενικότερα η παροικία άργησε να προβληματιστεί ή δεν προβληματιζόταν καθόλου για το μέλλον σε μια Αίγυπτο που άλλαζε, ας παραθέσουμε απόσπασμα από άρθρο του καθηγητή, δημοσιογράφου, αρχαιολόγου, ιστορικού και αστρονόμου Γεωργίου Αρβανιτάκη (1872-1946) που δημοσιεύτηκε στον αλεξανδρινό ¨Ταχυδρόμο¨ στις 8/9/1924 με τίτλο ¨Η αφυπνιζόμενη Αίγυπτος¨ : ¨Οι Έλληνες εκτοπιζόμεθα σήμερον εξ Αιγύπτου. Αλλά ξεύρετε διατί ; Διότι οι ιθαγενείς προώδευσαν καταπληκτικώς εις όλας τας επιστήμας, τας τέχνας και εν γένει τας εκδηλώσεις του πολιτισμού. Πρέπει να ίδετε το κολοσσιαίον εκ γρανίτου άγαλμα της ¨Αφυπνιζομένης Αιγύπτου¨, το οποίον θα κοσμήση την πλατείαν του Κεντρικού Σταθμού ή την ¨Αποθέωσιν της Αιγύπτου¨, τοιχογραφίαν του θόλου του νεοτεύκτου Κοινοβουλίου, έργα Αιγυπτίων καλλιτεχνών ή τα αραβουργικά έπιπλα και σκεύη των αποφοίτων της Σχολής των Ωραίων Τεχνών, δια να αντιληφθήτε την απίστευτον πρόοδον. Συναγωνίζονται λοιπόν σήμερον τους Ευρωπαίους εις όλα ανεξαιρέτως τα στάδια, εις το τίμιον όμως πεδίον της εργασίας άνευ δόλων, άνευ τυραννικών μέτρων, άνευ τουρκισμών, αλλ΄ ως λαός εύρωστος έχων συνείδησιν της εθνικής και φυλετικής του ζωτικότητος. Εις τας αιθούσας της αιγυπτιακής αριστοκρατίας δεν θα συναντήσετε μεγάλους χαρτοπαίκτας ή ταχυδακτυλουργούς του δημοσίου θησαυρού, ούτε μονυέλους ιταμούς. Εις αντάλλαγμα όμως θα συναντήσητε πολυμάθειαν, πρόοδον καλλιτεχνικήν, μουσικήν, φιλολογικήν, εκδηλουμένας με σεμνότητα δειλής μετριοφροσύνης και βιβλιοθήκας ιδιωτικάς, τας οποίας θα εφθόνουν μεγαλοπόλεις. Όλοι είναι απόφοιτοι της Σορβώνης, του Καίμπριτζ, της Οξφόρδ, των γερμανικών Ακαδημιών, πολλάκις δε εις το Αιγυπτιακόν Ινστιτούτον ή την Αραβικήν Ακαδημίαν του ελ Γκούρη ή την Β. Εταιρίαν Στατιστικής και Πολιτικής Οικονομίας ή την Γεωγραφικήν Εταιρίαν λαμβάνουν τον λόγον σαρίκια και κελεμπίαι εξαιρόμεναι εις επιστήμονας πρώτης τάξεως, χωρίς την προπέτειαν και την τυχαρπαστικήν ημιμάθειαν πλείστων χριστιανών σοφών¨.
Εν κατακλείδι, τα μυθεύματα έχουν να κάνουν με τον ιδεολογικό προσανατολισμό των επικριτών που αρέσκονται σε σχόλια και όχι στην απλή παράθεση των ιστορικών στοιχείων, αφού φαίνεται θεωρούν τον αναγνώστη ανίκανο να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα. Και για να γίνει κατανοητό το εσκεμμένο του πράγματος, κάτι ανάλογο συμβαίνει με τα σημερινά τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων. Δεν αρκούνται στην είδηση που την ¨ξεπετούν¨ σε 2 λεπτά, αλλά σου βάζουν και 2-3 σχολιαστές δήθεν να την αναλύσουν για κανένα 10λεπτο, περνώντας την πολιτική γραμμή του καναλιού. Κι αυτό έχει γίνει πλέον κατανοητό από όλους, γι΄ αυτό έχουν στραφεί στις εναλλακτικές πηγές πληροφόρησης, κυρίως μέσω του διαδικτύου.
Όπως λοιπόν ο κόσμος γνωρίζει πλέον τι και ποιος κρύβεται πίσω απ΄ όλα αυτά στην Ελλάδα του σήμερα, έτσι και η πλειοψηφία των Αιγυπτιωτών ξέρει ποιοι βρίσκονται πίσω από τα διάφορα μυθεύματα : Είτε εκείνοι που θεώρησαν πως επαναπατριζόμενοι οι Αιγυπτιώτες τους πήραν τις δουλειές, είχε εκείνοι που θα προτιμούσαν τα ηνία των παροικιών να τα είχαν κάποιοι άλλοι. Το τι θα συνέβαινε αν τα πράγματα γίνονταν διαφορετικά δεν είναι ζήτημα που απασχολεί την ιστορία, αλλά την παραφιλολογία και τη μαντική. Επειδή όμως, θέλουν δε θέλουν, η ιστορία διδάσκει, όποιος έχει τέτοια ¨ερωτήματα¨ ας ανατρέξει στη σύγχρονη παγκόσμια ιστορική πραγματικότητα.
Το ανωτέρω κείμενο μας ήταν μία παρένθεση, διότι και η ανοχή έχει τα όρια της. Η παρένθεση αυτή έκλεισε. Εμείς θα συνεχίσουμε να γράφουμε αιγυπτιώτικη ιστορία. Τα σχόλια δικά σας…
Ν.ΝΙΚΗΤΑΡΙΔΗΣ
