Nικόλαος Nικηταρίδης: «Αιγυπτιώτικα Χριστούγεννα»

Βαθιά θρησκευόμενη η πλειοψηφία των Αιγυπτιωτών, με το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας στο πλευρό τους, εκτός από τον τακτικό κυριακάτικο εκκλησιασμό, δεν θα μπορούσαν παρά κάθε χρόνο να συμμετέχουν ευλαβικά και στις μεγάλες εκκλησιαστικές εορτές, διατηρώντας παράλληλα τα έθιμα της μεγάλης πατρίδας και των επί μέρους τόπων καταγωγής τους.

Γράφει ο Ν. Νικηταρίδης – Ερευνητής της Ιστορίας των Αιγυπτιωτών

Ας ταξιδέψουμε λοιπόν στον αιγυπτιώτικο χρόνο μέσα από το βιβλίο του Ν. Νικηταρίδη «Η Κοινωνική Ζωή των Ελλήνων στην Αίγυπτο» και ειδικότερα στο κεφάλαιο «Εκκλησιαστικοί Εορτασμοί», αντλώντας μερικά αποσπάσματα από αλλοτινά Χριστούγεννα:

Το Δένδρο των Χριστουγέννων

 Παλαιά αιγυπτιώτικη παράδοση ήταν κατά τις χριστουγεννιάτικες ημέρες να διοργανώνονται εκδηλώσεις υπό τον τίτλο «Δένδρο των Χριστουγέννων» σε σωματεία και σχολεία, κυρίως για λόγους φιλανθρωπικούς, μα και απλά για τη χαρά των εορτών.

Ας μεταφερθούμε λοιπόν στην Αλεξάνδρεια του 1922, κι ας δούμε πως περιγραφόντουσαν τούτες οι εορταστικές εκδηλώσεις:

Η Εορτή του Δένδρου των Χριστουγέννων εις το Σκαίτιγκ

 «Όσοι έρριψαν έστω και εν βλέμμα προχθές και χθες εις το Σκαίτιγκ, όπου εδίδετο η ετήσια εορτή του Δένδρου των Χριστουγέννων της Ενώσεως «Αισχύλου-Αρίωνος», θα επείσθησαν ότι η ελληνική παροικία, αδιακρίτως κομματικής αποχρώσεως, αναγνωρίζει τον εξόχως ευεργετικόν σκοπόν τον οποίον επιδιώκει το μέγα τούτο σωματείον και συνεπώς την ανάγκην της υλικής υποστηρίξεως των εκάστοτε εορτών του. Εφέτος μάλιστα η εορτή του Δένδρου υπερέβη από πάσης απόψεως όλας τας προηγουμένας και τας υπερέβη παρ΄ όλην την γενικήν οικονομικήν καχεξίαν. Η παροικία προσήλθε πράγματι κατά κύματα εις το Σκαίτιγκ τόσω το Σάββατον, όταν ήρχιζεν η εορτή, όσω και χθες, τελευταίαν της ημέραν.

Το Σάββατον ο κόσμος κατέκλυζε το Σκαίτιγκ από της 4ης απογευματινής, μετά μίαν δε ώραν το πλήθος κυριολεκτικώς συνωθείτο εκεί. Εκ των επισήμων διεκίνοντο η Α.Ε. ο Διοικητής Χεδάγια πασάς, ο Διευθύνων το Γεν. Προξενείον κ. Λεωτσάκος μετά του υποπροξένου κ. Συνδίκα, η Α.Σ. ο Μητροπολίτης Τριπόλεως αντιπροσωπεύων τον Πατριάρχην, απουσιάζοντα εν Καΐρω, και άλλοι τινές.

Ότι πρέπει ομολογουμένως να εξαρθή είναι η υπέροχος διακόσμησις του Σκαίτιγκ, εποιήσασα, μετά της όλης διοργανώσεως της εορτής, εξαιρετικήν εντύπωσιν. Δι΄ αμφότερα ειργάζετο από ημερών ακαταπονήτως το διοικητικόν συμβούλιον της Ενώσεως, το οποίον και συγχαίρομεν εγκαρδίως. Θα μας επιτραπή όμως, προκειμένου ειδικώς δια την διακόσμησιν, να συγχαρώμεν ιδιαιτέρως τον άφθαστον κ. Ανδρ. Παλαιολόγον, Γεν. Γραμματέα της Ενώσεως, τον θερμότατον… Άις Κριμ.

Πολύ ήρεσεν εφέτος το παγνίδι του Ψαρεύματος με το καλλιτεχνικώτατον σπήλαιον και τις χαριτωμένες ψαροπούλες. Ήτο κάτι το φαντασμαγορικόν. Επίσης, εκλεκτότατα υπήρξαν την φοράν αυτήν και τα διάφορα αντικείμενα. Οι δέκα χιλιάδες λαχνοί εξηντλήθησαν σχεδόν όλοι την πρώτην ημέραν.

Η εορτή διεξήγετο υπό τους ήχους δύο φιλαρμονικών, της Ελληνικής Φιλαρμονικής και της μπάντας του «Παρνασσού», αίτινες εξετέλουν, εναλλάξ, τα εκλεκτότερα τεμάχια του ρεπερτορίου των.

Και κατά τας δύο ημέρας η εορτή παρετάθη μέχρι πρωΐας, εν χορώ και διαπτώτω ευθυμία και φαιδρότητι, το υλικόν δε προϊόν της υπερέβη πάσαν προσδοκίαν.»

Πρωτοχρονιά

Με τη βοήθεια τριών μικρών άρθρων ας ταξιδέψουμε στο διάβα του 20ου αι., διαβάζοντας για τον εορτασμό Αλεξανδρινών Πρωτοχρονιών, με επίκεντρο τον «Ευαγγελισμό», που ορισμένες μνήμες τους ανιχνεύονται ακόμη και σήμερα στις αιγυπτιώτικες ψυχές. Μπορεί οι λέξεις, κάπως ανακατεμένες, να επαναλαμβάνονται, αλλά οι αλλαγές κυρίως των ονομάτων είναι αυτές που συνθέτουν τελικά τα ιστορικά τεκμήρια της κάθε εποχής:

1/1/1904: «Ο σχετικώς καλός καιρός ηυνόησε την εορτήν. Μέγιστος συνωστισμός εν τω Ναώ του Ευαγγελισμού, ένθα παρέστη εις την λειτουργίαν ο Γεν. Πρόξενος κ. Σκωτίδης μετά του προσωπικού του προξενείου. Η κίνησις εις το προξενικόν κατάστημα ήτο ζωηροτάτη, καθώς και εις το Πατριαρχείον και εις τον οίκον του προέδρου της Κοινότητος κ. Μπενάκη. Εις τας οδούς η κίνησις και μάλιστα εις τα καφενεία ήτο μεγίστη. Εφέτος τη παρακλήσει του κ. Σκωτίδου το Διοικητήριον επέτρεψε τα τυχηρά παιγνίδια επί τριήμερον εις πάντα τα καφενεία και κατά το επικρατούν έθιμον κάθε ρωμηός προσήλθε να ίδη την τύχην του. Ο βακαράς, η ρολίνα, ο ιππόδρομος, η τριανταμία, το ταμπλώ, ο πολύχρωμος περιγραφικός δίσκος, ου μην αλλά και το «κορώνα ή γράμματα» και το «μονά ή ζυγά» ήσαν εις ημερησίαν διάταξιν. Και περί τας τράπεζας συνωθούντο πάσης τάξεως άτομα, επιστήμονες και έμποροι, κύριοι και υπάλληλοι, βαμβακέμποροι και ρεμιζιέδες, κόσμος της αγοράς, κόσμος των γραμμάτων και τα νομίσματα παντός μετάλλου και χάρτου κατρικύλιον χειμαρωδώς, πληρούντα ή κενούντα αλληλοδιαδόχως τα θυλάκια».

1/1/1928:«Εις τον ναόν του Ευαγγελισμού ετελέσθη την πρωίαν επί τη 1η του έτους επίσημος δοξολογία, εν μέσω πυκνοτάτου εκκλησιάσματος, ιερουργούντος του προϊσταμένου του ναού αρχιμανδρίτου κ. Φωτίου. Εκ των επισήμων παρέστησαν ο Γεν. Πρόξενος κ. Π. Σκέφερης, συνοδευόμενος υπό των δύο υποπροξένων, καθώς και του λοιπού προσωπικού του Γενικού Προξενείου. Εις το τέλος της δοξολογίας ο Γενικός Πρόξενος κ. Σκέφερης εζητωκραύγασεν υπέρ του έθνους. Κατά την άφιξιν και αναχώρησιν των επισήμων η Ελληνική Φιλαρμονική ανέκρουσε τον εθνικόν μας ύμνον. Επηκολούθησε δεξίωσις εις το προξενικόν μέγαρον, όπου προσεφέρθη καμπανίτης εις τους προσελθόντας προκρίτους και άλλα μέλη της παροικίας».

1/1/1957: «Την πρωΐαν ετελέσθη εις τον Ευαγγελισμόν, χοροστατούντος του Πατριάρχου, Δοξολογία επί τη Πρώτη του Έτους 1957. Παρέστη ο Γενικός μας Πρόξενος κ. Αργυρόπουλος μετά της Κυρίας του, ο συμπαθής νέος μας πρόξενος κ. Νικόλαος Καρανδρέας, ο Πρόεδρος της Κοινότητος κ. Θεοδωράκης και το λοιπόν Προεδρείον, οι Πρόεδροι πλείστων σωματείων της πόλεως μας και πλήθος παροίκων. Μετά το πέρας της Δοξολογίας έλαβε χώραν εις το Προξενείον μας σεμνή τελετή, κατά την οποίαν επεδόθησαν τα παράσημα εις τιμηθέντας συμπολίτας μας. Οι τυχόντες της τιμητικής ταύτης διακρίσεως είναι αι κυρίαι Κανελλάτου και Τ. Λαγουδάκη, και οι κ.κ. Αλ. Σαράτσης, μακαρίτης ιατρός Τσατσάνης, Κοράκης, Νανόπουλος, Παπαθεολόγου, Καλοχριστιανάκης, Μ. Μπενάκης, ιατρός Κωστάλας, Ι. Δούκας ζωγράφος και Μηνάς Αρετός».

Φώτα

Η τελετή των Θεοφανίων ή Φώτων κατά το λαϊκότερο λάμβανε και λαμβάνει χώρα σε όλες τις χριστιανικές κοινότητες του κόσμου και όπως είναι φυσικό, το ίδιο γίνεται και γινόταν στη Νειλοχώρα, σε όλες τις διάσπαρτες στην αιγυπτιακή γη ελληνικές παροικίες.

Μια τέτοια πολυπληθής ελληνική παροικία ήταν κι εκείνη του Πορτ-Σάιντ. Ας μεταφερθούμε λοιπόν πίσω στο 1902, διαβάζοντας ένα απόσπασμα από σχετική με την τελετή των Φώτων στο Πόρτο ανταπόκριση, με τίτλο «Η κατάδυσις του Σταυρού»:

«Μετά το πέρας της εν τω ναώ του Σωτήριος θείας λειτουργίας και του αγιασμού των υδάτων, άπαν το πλήθος των πιστών, ανερχόμενον άνευ υπερβολής εις τρεις χιλιάδας, ηκολούθησεν εν ευλαβεία τον Τίμιον Σταυρόν μέχρι της θαλάσσης, αποτελεσθείσης επιβλητικωτάτης λιτανίας κατά την εξής τάξιν: Προηγούντο έφιπποι χωροφύλακες επί κεφαλής έχοντες τον άοκνον και δραστηριώτατον λοχαγόν της αστυνομίας κ.κ. Μπονέλη. Των χωροφυλάκων είπετο ο στρατός εις δύο στίχους εν τω μέσω αυτών έχοντες την μουσικήν «Λύραν», τον κλητήρα του ελληνικού προξενείου εν ωραία στολή και κατόπιν τούτου σειράν ολόκληρον εξαπτερύγων και φανών του ναού. Ο κλήρος είτα ηκολούθει και ευθύς μετ΄ αυτόν ο πρόξενος της Ελλάδος περιστοιχούμενος υπό του προσωπικού του προξενείου και της επιτροπής της Κοινότητος, επί κεφαλής εχούσης τον ρέκτην αυτής Πρόεδρον κ. Γ. Κορώνην. Το δε πλήθος των πιστών εσχημάτιζε μακράν ατελεύτητον σειράν.

Διελθούσα η λιτανία τους κεντρικωτέρους δρόμους της πόλεως και δη την ελληνικωτάτην μεγάλην οδόν του Εμπορίου βριθούσαν ελληνικών σημαιών, κατηυθύνθη προς την προκυμαίαν, παιανιζούσης της φιλαρμονικής Λύρας διάφορα χαρμόσυνα εμβατήρια. Η κατάδυσις του Τιμίου Σταυρού εγένετο υπό του πατρός Μεθοδίου εν τοις ύδασι του λιμένος και είτα παρά του ιδίου ανελκύσθη, καθότι είχε προσδεδεμένον αυτόν δια ταινίας ως πάντοτε και παρεδόθη κατόπιν εις την σεβαστήν Εφορείαν ήτις κατά το σύνηθες περιήγαγεν αυτόν ανά την πόλιν, μετά το πέρας της τελετής περισυνάξασα άνω των χιλίων φράγκων προς όφελος, εννοείται, του Κοινοτικού ημών ταμείου.

Μετά την κατάδυσιν, η ιερά πομπή κατά την αυτήν τάξιν διευθύνθη προς το ελληνικόν προξενείον, κάτωθεν του οποίου εγένετο υπό των ιερέων η συνήθης δέησις υπέρ του Βασιλέως ημών, της Βασιλικής οικογενείας, του πρίγκηπος και Μεγάλου Αρμοστού της Κρήτης Γεωργίου και κατόπιν επέστρεψαν εις τον Ναόν, διαλυθέντος του πλήθους μόλις περί την μεσημβρίαν».