Το δημοτικό τραγούδι και η 25η Μαρτίου 1821 – Προσωπικά βιώματα από την Αμπέτειο του Δ. Σκουφαρίδη

Το δημοτικό τραγούδι είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Σύμφωνα με την Μαρία Μαντουβάλου, αναπληρώτρια καθηγήτρια Φιλοσοφικής σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (Ε.Κ.Π.Α.) εκτιμάται ότι έχουμε γύρω στα 300 με 400 δημοτικά τραγούδια, στην πλειοψηφία δημιουργήματα ανώνυμων λαϊκών ποιητών, των κλεφτών και των αρματολών, που αν και αγράμματοι κατάφεραν με απλότητα αλλά με ζωντάνια και δύναμη ψυχής να τονώσουν το πατριωτικό συναίσθημα και να κρατήσουν άσβεστη τη φλόγα της λευτεριάς (Καθημερινή, 2017).

Γράφει ο Δημήτρης Σκουφαρίδης Γραμματέας της Επιτροπής Οικονομικών και Μελλοντικού Σχεδιασμού της Ε.Κ.Κ

Σε άρθρο  του ο Δανιήλ Παπαδανιήλ, αναφέρεται, στον  Karl Mendelssohn Bartholdy (1838-1897), Γερμανό ιστορικό και στο Νικόλαο Γ. Πολίτη (1852-1921), «πατέρα» της επιστήμης της Λαογραφίας στην Ελλάδα και καθηγητή του Ε.Κ.Π.Α. Ο μεν πρώτος σημειώνει: «…Τα κλέφτικα τραγούδια νομίζεις πώς είναι χείμαρροι αφρισμένοι, εκρέοντες όχι από ανθρώπινα χείλη, αλλ᾿ από τούς βράχους της Οίτης και του Ολύμπου…», ο δε δεύτερος γράφει «Όχι μόνον ως ισχυρώς κινούντα την ψυχήν δια το απέριττον κάλλος, την αβίαστον απλότητα, την πρωτοτυπίαν και την φραστικήν δύναμιν και ενάργειαν, αλλά και ως ακριβέστερον παντός άλλου πνευματικού δημιουργήματος του λαού εμφαίνοντα τον ιδιάζοντα χαρακτήρα του έθνους…»

Κατά το  Νικόλαο Γ. Πολίτη, στη συλλογή του «Εκλογαί από τα τραγούδια του ελληνικού λαού», τα τραγούδια αυτά ταξινομούνται σε ιστορικά, κλέφτικα, ακριτικά, τις παραλογές, τα ερωτικά (της  αγάπης), τα νυφιάτικα (του γάμου), τα νανουρίσματα και ταχταρίσματα, τα κάλαντα, της ξενιτιάς,  τα μοιρολόγια, του κάτω κόσμου και του χάρου, τα γνωμικά, τα εργατικά – βλάχικα (ποιμενικά) και τα περιγελαστικά (σατιρικά) (Ιγγλέζου, 2014). Ο στίχος και η μουσική τους δεν γεννιούνται ξεχωριστά αλλά δημιουργούνται ταυτόχρονα και συνοδεύονται πολλές φορές από χορό (Τσιαμήτρος, 2017). Έχουν ένα μοναδικό χαρακτήρα αυθεντικότητας και αποτελούν σημαντικό κομμάτι της προφορικής μας παράδοσης. Αφηγούνται ένα γεγονός (γάμος, θάνατος), μια εκδήλωση (Ιγγλέζου, 2014), μιλούν για τη μάνα, την αδελφή, τη σύζυγο που συμμετείχε ενεργά στον αγώνα του 1821 (Μαντουβάλου, 2017), εκφράζουν ένα πόνο, ένα καημό και τα ηρωικά κατορθώματα  του λαού μας. Κυρίως τα κλέφτικα και τα ιστορικά είναι αυτά που μελετήθηκαν ιδιαίτερα αν και δεν καταγράφουν την ακριβή ιστορική πραγματικότητα (Τσιαμήτρος, 2017) και αυτά είναι που και εμείς τραγουδήσαμε στις σχολικές μας γιορτές.
Ο Ιωάννης Μαυρομάτης, καθηγητής μουσικής, αναφέρει ότι υπάρχει δυσκολία ως προς τον προσδιορισμό του χρόνου και του τόπου δημιουργίας του δημοτικού τραγουδιού αλλά κατά την παράδοση τα μεν ακριτικά τραγούδια εμφανίστηκαν τον 9ο αιώνα, τα δε κλέφτικα τραγούδια δημιουργήθηκαν την περίοδο της Τουρκοκρατίας.

Προσωπικά βιώματα
Ο λόγος που αναφέρθηκα στο δημοτικό τραγούδι στο πρώτο μέρος αυτού του κειμένου είναι ότι στα μαθητικά μου χρόνια είχα την τιμή και την χαρά να τραγουδήσω διάφορα δημοτικά τραγούδια. Η αρχή έγινε τον Μάρτιο του 1968 όταν η αγαπητή Μαριάννα Χατζηλία, καθηγήτρια μουσικής στην Αμπέτειο Σχολή, μου ανέθεσε να τραγουδήσω τον  Τσοπανάκο. Λίγες ημέρες πριν την εκδήλωση βραχνιάζει η φωνή μου και με συμβουλεύει να έχω φωνητική ηρεμία, δηλ. να μιλώ πολύ λίγο ούτως ώστε να επανέλθει στο κανονικό της και να μπορέσω να ανταποκριθώ στις απαιτήσεις του τραγουδιού, ειδικά στην κορώνα που εμπεριείχε στο τέλος του. Τήρησα ευλαβικά τη συμβουλή της αλλά αγωνιούσα για το αποτέλεσμα. Το τραγούδι τελικά χειροκροτήθηκε παρατεταμένα. Υποκλίθηκα  και φεύγοντας από τη θεατρική σκηνή με σταματάει η Χατζηλία που με συνόδευε στο πιάνο και μου λέει «Αυτό είναι μπιζάρισμα. Θα βγεις να το ξανατραγουδήσεις». Έτσι κι έγινε. Περνούσαμε πολλές ώρες στις πρόβες που κάναμε όχι μόνο στο σχολείο αλλά και στις οικίες της Μαριάννας Χατζηλία και των γειτόνων μας, αείμνηστων Κώστα και Μαγδαληνής Χριστοφόρου, για τους οποίους έτρεφα μεγάλη εκτίμηση και σεβασμό και αποκαλούσα «θείους».   
Ακολούθησαν κι άλλα τραγούδια όπως ο Ζήνδρος (σόλο), ο γερο Δήμος (σόλο), ντουέτα με τους συμμαθητές Μαίρη Λάγου, Γιάννη Καποκάκη και Γιάννη Κουγιού (Σαν Τέτοια Ώρα στο Βουνό) και τρίο με τους συμμαθητές Παναγιώτη Καφετζή και Βίκυ Ατμετζίδου (ο Ρόβας).

Τέλος ανεβάσαμε και δυο θεατρικές παραστάσεις υπό την καθοδήγηση του εξαιρετικού καθηγητή  Γεώργιζα και τη σκηνική επιμέλεια του ταλαντούχου καθηγητή Παπαδάκη. «Η Φιλική Εταιρεία» (1971), με το συντάκτη του κειμένου στο ρόλο του Εμμανουήλ Ξάνθου και με συμπρωταγωνιστή τον αείμνηστο Ανδρέα Μαυρομάτη, στο ρόλο του Αλέξανδρου Υψηλάντη. «Το Αρκάδι» (1972), με το  συντάκτη του κειμένου στο ρόλο  του ηγούμενου Γαβριήλ και με συμπρωταγωνιστές το Λεωνίδα Ρουσσιά, στο ρόλο του Μουσταφά Ναϊλή Πασά και τη Δέσποινα Γεωργίου. 

Πηγές
Ανώνυμος (2017). Το Δημοτικό τραγούδι και η σχέση του με το 1821. Καθημερινή. https://www.kathimerini.gr/society/901754/to-dimotiko-tragoydi-kai-i-schesi-toy-me-to-1821/Βιβλιοθήκη & Κέντρο Πληροφόρησης. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Συλλογή Πολίτη Νικολάου Γ. Ιγγλέζου, Ν. Λαογραφία και τεχνολογίες της πληροφορίας και της επικοινωνίας (ΤΠΕ): Διδακτικές προσεγγίσεις δημοτικών τραγουδιών με τη χρήση των ΤΠΕ. Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Σχολή Ανθρωπιστικών Επιστημών. Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης.Library. University of Leeds. Karl Mendelssohn-Bartholdy (1837-1897).Μαυρομάτης, Ι. (2012). Το δημοτικό τραγούδι. https://www.ieropsaltesrodou.gr/wp-content/uploads/2014/07/to_dimotiko_tragoudi.pdf Παπαδανιήλ, Δ (2000). Το δημοτικό τραγούδι στην Επανάσταση του 1821. Περιοδικό «ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗΣ», 110,  19-21.Τσιαμήτρος, Γ. Το Δημοτικό μας τραγούδι στην Ελληνική Επανάσταση του 1821. https://faretra.info/2017/03/24/dimotiko-tragoudi-elliniki-epanastasi-1821-g-tsiamitros/

Οι Φωτογραφίες είναι από  το προσωπικό αρχείο του κ. Δημήτρη Σκουφαρίδη δόθηκαν προς δημοσίευση στο Νέο Φως και στην ekkairo.org και για οποιαδήποτε αναδημοσίευσή τους απαιτείται άδεια από τον ίδιο.