Γράφει ο Μιχάλης Μπίσκος
Η σημασία του αλατιού
Η ιστορία του αλατιού είναι ιστορία της ανθρωπότητας. Από τους προϊστορικούς χρόνους το αλάτι έπαιξε κυρίαρχο ρόλο στην ανάπτυξη των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων, του εμπορίου, της πολιτικής και του πολιτισμού. Μία αιτία για την συντριπτική επιρροή του, είναι ότι αποτελεί πηγή για το Νάτριο και για το Χλώριο. Δύο στοιχεία που έχουν σημαντικότατο ρόλο στον μεταβολισμό του σώματός μας.
Μια άλλη αιτία είναι ότι η επιστήμη της χημείας χρησιμοποιεί αυτά τα φθηνά και άφθονα στην φύση στοιχεία, ως βασικές πρώτες ύλες για την βιομηχανία σήμερα. Άμεσα ή σε μορφή παραγώγων το αλάτι βρίσκει εφαρμογή σε παραπάνω από 14.000 εφαρμογές. Η λέξη άλας ή αλάτι έγινε συνώνυμο με το Χλωριούχου Νάτριου NaCl και έτσι λαμβάνεται υπόψη στο άρθρο αυτό.
Από τότε που ο άνθρωπος μεταπήδησε στην γεωργία, η πρωτογενής χρήση του αλατιού αποτελεί ένα βασικό στοιχείο στην διατροφή του, τόσο για τον ίδιο όσο και για τα ζώα του. Το αλάτι χρησιμοποιήθηκε από προϊστορικούς χρόνους για καρυκεύματα, για παστερίωση ή συντήρηση τροφίμων, για θεραπεία και για μαύρισμα. Ένα στοιχείο τόσο ευρείας χρήσης και σημασίας, έχει καταστεί μέρος από τον πολιτισμό μας.
Οι εκφράσεις όπως «αξίζει το αλάτι του», «ψωμί και αλάτι», «πάνω από το αλάτι», «παλιό αλάτι», «το άλας της Γης», κλπ. τις χρησιμοποιούμε κάθε μέρα και προέρχονται από το αλάτι. Όπως επίσης έχει γραφτεί ότι «από τα κύτταρα του εγκεφάλου μας, τα κόκκαλα μας και τα καρυκεύματα της γεύσης μας, το αλάτι διαπερνά κάθε πτυχή της ύπαρξης μας».
Το αλάτι υπήρξε και σύμβολο της Θεότητας, της αγνότητας, της υποδοχής και της φιλοξενίας, του πνεύματος και της φρόνησης σε διάφορους πολιτισμούς.
Το αλάτι υπήρξε εξίσου σημαντικό στο εμπόριο και στην πολιτική. Χρησιμοποιήθηκε σε πρότερους πολιτισμούς ως νόμισμα. Ορισμένες πρωτόγονες φυλές αντάλλασσαν βάρος χρυσού για την αγορά του αλατιού. Το εμπόριο του άλατος εξάλλου ήταν μονοπώλιο του κράτους σε πάρα πολλές Χώρες.
Ιστορικά γνωρίζουμε ότι οι φόροι του αλατιού, μεταξύ άλλων πραγμάτων, προκάλεσε τους Γάλλους για την Γαλλική επανάσταση. Επίσης ο ίδιος φόρος του αλατιού, υπήρξε το κυρίως ζήτημα στο κίνημα ανυπακοής του Μανχάταν Γκάντι ενάντια της Βρετανικής κυριαρχίας στην Ινδία.
Με την εμφάνιση του Βιομηχανικού πολιτισμού, η χρήση και η σημασία του αλατιού έχει πολλαπλασιαστεί. Σήμερα μόνο το 30 % της ετήσιας παγκόσμιας κατανάλωσης χρησιμοποιείται για ανθρώπινες και ζωικές χρήσεις (διατροφή, βιομηχανία τροφίμων, κονσερβοποιία , αλίπαστα, συντήρηση κλπ.) το μεγαλύτερο ποσοστό 60 % καταναλώνεται στην χημική βιομηχανία και το υπόλοιπο 10 % για λοιπές χρήσεις (από-παγοποίηση των δρόμων, φάρμακα, κλπ.).
Η παραγωγή του πρωτογενούς αλατιού είναι μία από τις αρχαιότερες και ευρέως διαδομένες παραγωγές ανά τον κόσμο. Το αλάτι ανακτάται είτε εξορύσσοντας κοιτάσματα αλατο-ορυχείων, παράγοντας το ορυκτό αλάτι, είτε φυσικά εξατμίζοντας το θαλασσινό νερό στις αλυκές, παράγοντας το ηλιακό αλάτι, είτε τεχνητά εξατμίζοντας τις υπόγειες άλμες, από τις γεωτρήσεις πυθμένα, παράγοντας το αλάτι των αλμών.
Το ηλιακό αλάτι, κατέχει την πρώτη θέση στην ετήσια παγκόσμια παραγωγή με ποσοστό 40 % και ακολουθούν τα άλλα δύο είδη, το ορυκτό και το αλάτι των αλμών με ποσοστά 30 % το κάθε ένα.
Αλάτι και ηλιακή αλοπηγία
Όσον αφορά το ηλιακό αλάτι, για άλλη μία φορά η φύση μας δίδαξε και εδώ από μόνη της, πώς να το ανακτάμε από την θάλασσα, σε παράλιες επίπεδες λιμνοθάλασσες ή υγροτόπους, όπου το θαλασσόνερο από μόνο του εισρέει και εγκλωβίζεται μέσα σε αυτές. Στην συνέχεια με την βοήθεια της φυσικής εξάτμισης, το θαλασσόνερο αυτό συνεχώς συμπυκνώνεται μέχρι να φθάσει το όριο κορεσμού του, οπότε αυτόματα ξεκινάει η κρυστάλλωση του αλατιού που περιέχεται σε αυτό. Έτσι μας προσφέρεται δωρεάν από την φύση το αλάτι, ένα προϊόν μιας αυτόπηκτης φυσικής διεργασίας.
Η ινδοευρωπαϊκή ρίζα “sal” με αναγραμματισμό έδωσε τις Ελληνικές συγγενείς λέξεις, ο άλς = το αλάτι και η άλς = η θάλασσα, αλαί = αλυκές, αλό + πηγνύω(πήζω) = αλοπηγώ = παράγω αλάτι, αλοπήγιο = κρυσταλλοπήγιο = τηγάνι. Επίσης από την ρίζα “sal” το αλάτι λέγεται στα Λατινικά “sal”, στα Αγγλικά “salt”, στα Γερμανικά “salz”, στα Ιταλικά “sale”, στα Γαλλικά “sel” και στα Σλάβικα “soli”.
Η παρατήρηση από τον άνθρωπο αυτής της αυτόπηκτης φυσικής διεργασίας του αλατιού στις παραπάνω παράλιες εκτάσεις, τον οδήγησε αργότερα με την επέμβασή του στην δημιουργία και την διαμόρφωση των πρώτων τεχνητών αλυκών, με σκοπό να οργάνωση καλλίτερα και να βελτιώσει ποιοτικά και ποσοτικά την καλλιέργεια του ηλιακού αλατιού στον χώρο της αλυκής. Η εξέλιξη των αλυκών σε παγκόσμιο επίπεδο υπήρξε ραγδαία ειδικά τους δύο τελευταίους αιώνες. Σήμερα η προσπάθεια εστιάζεται στην συνεχή επανεξέταση στις τρέχουσες και νέες πιθανές χρήσεις των αλυκών, που θα δώσουν περισσότερη δυναμική στην ηλιακή αλοπηγική δραστηριότητα.
Στις μέρες μας το ηλιακό αλάτι αυτό το φθηνό προϊόν, λόγω της αφθονίας του και της χαμηλής τιμής παραγωγής του, έχασε την στρατηγική του θέση τα τελευταία 50 χρόνια ως αποτέλεσμα της τεχνολογικής και βιομηχανικής επανάστασης. Η σημερινή τιμή πώλησης του στο σημείο παραγωγής του την αλυκή, για το άπλυτο χύδην αλάτι κυμαίνεται μόνο στα 60 € ανά μετρικό τόνο, ενώ για το συσκευασμένο άπλυτο αλάτι σε σάκους, η τιμή του κυμαίνεται μόνο στα 90 € ανά μετρικό τόνο.
Από αρχαιοτάτων χρόνων, το αλάτι είχε εξαιρετικά υψηλή τιμή και ιδιαίτερη σημασία για την ίδια την ανθρώπινη ζωή, την συντήρηση των τροφών. Ακολούθησε η ανάπτυξη μιας σειράς χρήσεων και τεχνών, που για αυτές το αλάτι ήταν απαραίτητο συστατικό κατά την διεργασία τους όπως της κεραμικής, της βυρσοδεψίας, της μεταλλουργίας, των χρωμάτων κτλ. Οι ανάγκες αλατιού που δημιουργήθηκαν, μοιραία οδήγησαν σε αναζήτηση νέων πηγών παγκοσμίως, εξελίσσοντας παράλληλα την τεχνολογία και τεχνογνωσία της αλοπηγίας.
* Ο Μιχάλης Μπίσκος είναι Πολιτικός Μηχανικός
και Πρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Καϊρου.
