Ο έρανος για την «Έλλη», τα πολεμικά αεροσκάφη και η Αιγυπτιώτικη προσφορά

Η «Έλλη», το ελαφρύ καταδρομικό που είχε πάρει το όνομα του από τη νικητήρια για την Ελλάδα «Ναυμαχία της Έλλης» η οποία είχε λάβει χώρα στον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο, βυθίστηκε στις 15 Αυγούστου 1940 από το ιταλικό υποβρύχιο “Delfino” και ενώ ήταν αγκυροβολημένη έξω από το λιμάνι της Τήνου, όπου και συμμετείχε στις εκδηλώσεις του εορτασμού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.

Γράφει ο Ν. Ν.Νικηταρίδης

Την ίδια κιόλας ημέρα – όπως φαίνεται από τη σφραγίδα της – στην Αίγυπτο, δηλαδή στις 15 Αυγούστου, συνεχιστές μιας μακρόχρονης παράδοσης ποικιλότροπης στήριξης του Ελληνικού Έθνους, οι Αιγυπτιώτες συστήνουν την Επιτροπή Εισφορών ¨Έλλης¨ και αρχίζουν τη συγκέντρωση χρημάτων υπέρ της αντικαταστάσεως της σε όλες τις αιγυπτιακές πόλεις, όπου ανθεί το ελληνικό στοιχείο.

Απόδειξη εισφοράς για τη Νέα ¨Ελλη¨ από Ελληνίδα του Πορτ-Σάιτ (Αρχείο Ν.Νικηταρίδη)

Στις 28/8/1940 η Επιτροπή δημοσιεύει την εξής ανακοίνωση : «Έλληνες, συνεκλόνισε βαθύτατα την Εθνικήν ψυχήν το στυγερόν έγκλημα του τορπιλλισμού και καταβυθίσεως του καταδρομικού μας ¨Έλλης¨. Καθ΄ ην στιγμήν, δεήσεις δεκάδων χιλιάδων Ελλήνων πιστών ανεπέμποντο προς την Θεομήτορα υπέρ της Ειρήνης του Σύμπαντος Κόσμου, εγκληματική ενέργεια, αναιτίως, υπούλως και απροκλήτως, έπληττε το ωραίον μας πολεμικόν και εβύθιζεν αυτή σημαιοστόλιστον, ηγκυροβολημένον εις Τήνον. Η ένδοξος ιστορία του Ελληνικού Ναυτικού, όπερ εδώρησεν εις τον κόσμον ολόκληρον την Ελευθερίαν και διετήρησε τον πολιτισμόν από της εν Σαλαμίνι Ναυμαχίας, εσυνεχίσθη και εις τους νεωτέρους χρόνους. Είμεθα βέβαιοι ότι το ηρωικόν Ναυτικόν μας θα δώση σκληρόν και ανδρικόν μάθημα εις τους ανάνδρους δολοφόνους. Σύμπας ο Ελληνισμός διεμαρτυρήθη δια το ανοσιούργημα και εξεδήλωσεν αυθορμήτως την πρόθεσιν να συνεισφέρη όπως το Πολεμικόν μας Ναυτικόν αποκτήση εν καιρώ μονάδα εφάμιλλον της ¨Έλλης¨. Προς τον σκοπόν τούτον η σχηματισθείσα Επιτροπή καθιστά γνωστόν προς τους Έλληνας της Αιγύπτου (διότι δεν υπάρχει ουδείς λόγος εκκλήσεως προς τα δεδοκιμασμένα πατριωτικά του Έλληνος αισθήματα) ότι δέχεται παν ποσόν προσφερόμενον δια τον ιερόν αυτόν σκοπόν εις τα Γραφεία του ¨Αισχύλου-Αρίονος¨, οδός Φουάτ 1ου αρ. 18, τηλέφωνον 21731. Αι προσφοραί θα γίνωνται δεκταί καθ΄εκάστην από ώρας 9-12 π.μ. και 4-7 μ.μ. έναντι κανονικών αποδείξεων, τα ποσά θα κατατίθενται καθ΄ εκάστην εις ειδικόν λογαριασμόν παρά τη Τραπέζη Αθηνών, τα δε ονόματα των προσφερόντων θα δημοσιεύονται τακτικώς δια των Ελληνικών εφημερίδων. Τη τηλεφωνική αιτήσει παντός, θα είναι δυνατόν να μεταβαίνη παρ΄ αυτώ ο εισπράκτωρ του «Αισχύλου», όστις και θα εισπράττη, έναντι κανονικής αποδείξεως. Ουδεμία Επιτροπή θα περιέλθη προς συλλογήν συνεισφορών. Η Επιτροπή : Πρόεδρος Κωνστ. Ταβουλαρίδης, Ταμίας Κ. Λαγουδάκης, Ε. Γραμματεύς Ε. Καλοχριστιανάκης, Μέλη Ρ. Ρεμαντά, Α. Παναγιωτάτου, Α. Μινώτος, Σ. Αργυρόπουλος, Κ. Δημόπουλος, Ελεγκταί Αρ. Λάσκαρης, Μ. Θερμιώτης».

Για να καταλάβουμε το ποιόν των μελών της Επιτροπής σημειώνουμε πως ο Κ. Ταβουλαρίδης ήταν Πρόεδρος της Ενώσεως ¨Αισχύλος-Αρίων¨, η Α. Παναγιωτάτου ήταν Πρόεδρος του Συνδέσμου Ελληνίδων, ο Κ. Λαγουδάκης ήταν Πρόεδρος του Λαϊκού Συσσιτίου, ο Μ. Θερμιώτης ήταν Πρόεδρος των Κωνσταντινουπολιτών, ο Εμμ. Καλοχριστιανάκης ήταν Πρόεδρος των Κρητών, ο Κ. Δημόπουλος ήταν Πρόεδρος των Πελοποννησίων, ο Α. Μινώτος ήταν Έφορος των Ναυτοπροσκόπων, ο Σ. Αργυρόπουλος ήταν Έφορος των Προσκόπων, ο Ρ. Ρεμαντάς ήταν Αρχηγός της Ελληνικής Αεράμυνας και ο Ερ. Λάσκαρης ήταν αντιπρόσωπος της Οργανώσεως Νεολαίας.

Άμεσα στον έρανο έσπευσαν να συνεισφέρουν με σημαντικά ποσά οι προύχοντες της παροικίας. Έτσι για παράδειγμα ο Κ. Μουρατιάδης έδωσε 1.000 λίρες, ο Κ. Λαγουδάκης 500 λίρες, οι αδελφοί Πηλαβάκη 200 λίρες, κ.ο.κ.

Γενικότερα, τα αποτελέσματα του εράνου, που συγκεντρώθηκαν στα κατά τόπους προξενεία, έχουν ως εξής : Γενικό Προξενείου Καΐρου 120,34 Λίρες Αιγύπτου (όπως και ποσά σε δραχμές, τοκομερίδια, κ.ά.), Γενικό Προξενείο Αλεξανδρείας 3.476,98 Λ.Α. και 3.108 δρχ, Προξενείο Πορτ-Σάιτ 1.118,52 Λ.Α. (και 69 τοκομερίδια ελληνικών αξιών), Προξενείο Ζαγαζίκ 462,40 Λ.Α. και 15.582 δρχ, Υποπροξενείο Σουέζ 132,32 Λ.Α., Υποπροξενείο Μανσούρας 386,37 Λ.Α., Υποπροξενείο Μίνιας 376,55 Λ.Α., Υποπροξενείο Τάντας 527,20 Λ.Α. και 200 δρχ.

Τελικά, στις 17/9/1940 το Γραφείο Τύπου της Ελληνικής Βασιλικής Πρεσβείας εξέδωσε την εξής ανακοίνωση: ¨Απαντών εις την πανταχόθεν ευχήν όπως δια του λαϊκού εράνου ναυπηγηθή νέον εύδρομον εις αναπλήρωσιν του τορπιλλισθέντος παρ΄ αγνώστου εθνικότητος υποβρυχίου πολεμικού «Έλλη», η Α.Ε. ο κ. Πρόεδρος της Ελληνικής Κυβερνήσεως εδήλωσεν ότι την διαπάνην της κατασκευής του νέου πλοίου θα αναλάβη το Κράτος. Εν τούτοις εξ όλων των μερών της Ελλάδος και εκτός αυτής αποστέλλονται εις τον κ. πρωθυπουργόν εισφοραί προς τον σκοπόν τούτον. Τας εισφοράς αυτάς, με την συναίνεσιν των δωρητών, απεφάσισεν ο αρχηγός της Κυβερνήσεως να διαθέση προς ενίσχυσιν της αμύνης της πατρίδος και συγκεκριμένως υπέρ της Βασιλικής Αεροπορίας. Είδομεν όλοι τον λαϊκόν και πατριωτικόν χαρακτήρα τον οποίον προσέλαβε μεταξύ των Ελλήνων της Αιγύπτου ο έρανος δια την αντικατάστασιν της ¨Έλλης¨. Όσοι κατέθεσαν προς τούτο τας εισφοράς τους εις την Βασιλικήν Πρεσβείαν εδήλωσαν εις τον κ. Πρεσβευτήν ότι ο κ. Πρωθυπουργός είναι πάντως ελεύθερος να διαθέση ταύτας κατά την κρίσιν του. Εάν τοιαύτη είναι η επιθυμία και των άλλων δωρητών, θα δοθή η ευκαιρία εις τους Έλληνας της Αιγύπτου να προσφέρουν ένα πολεμικόν αεροπλάνον δια την άμυναν της Πατρίδος¨.

Και φυσικά οι Αιγυπτιώτες Έλληνες δεν είχαν αντίρρηση οι προσφορές τους να διατεθούν υπέρ ενός πολεμικού αεροπλάνου. Και όχι μόνο αυτό, τρεις ημέρες μετά την έναρξη του ελληνοϊταλικού πολέμου άνοιξε κατάλογος προσφορών για την αγορά ενός αεροπλάνου που θα ονομαζόταν ¨Δωδεκάνησος¨, με τον Θ. Κότσικα να καταβάλει ως πρώτη δόση 10.000 λίρες και τον Κ. Μουρατιάδη 3.000 λίρες.

Γενικότερα θα πρέπει να σημειωθεί πως αεροπλάνα για τον αγώνα προσέφεραν οι Στυλιανός Σαρπάκης (2 μαχητικά α/φ Gloster SS 37 Gladiator Mk I), Γ. Κουταρέλλης (2 Avia B 534 II) και Θ. Κότσικας.

Τέλος, για την ιστορία αναφέρουμε πως το 1950 στα πλαίσια των πολεμικών επανορθώσεων η Ιταλία παραχώρησε στην Ελλάδα το καταδρομικό ¨Eugenio Di Savoia¨, το οποίο και μετονομάστηκε σε ¨Έλλη¨ τον Ιούνιο του 1951.

Πηγές: ¨Οι Αιγυπτιώται εις τας επάλξεις¨, εκδ. Zymel, Αθήνα 1993, σ.σ. 34-35 –¨Αεροπλοΐα¨, Αθήνα 1/7/1936, 16/8/1936, 16-20/1/1938 – Πληροφορίες Ν. Χριστοφίλη – ¨Ταχυδρόμος¨, Αλεξάνδρεια 25/8/1940, 29/8/1940, 30/8/1940, 31/8/1940, 1/9/1940, 3/9/1940, 17/9/1940, 18/9/1940, 24/9/1940, 19/10/1940, 29/10/1940, 31/10/1940, 3/11/1940, 4/11/1940, 6/11/1940 – el.wikipedia.org (3/7/2018) – hellasarmy.gr (3/7/2018) – Αιγυπτιώτικο Αρχείο Ν.Νικηταρίδη.