Συνέντευξη με τον Νικόλα Σφήκα – Η Αίγυπτος μέσα από το βλέμμα του εικαστικού καλλιτέχνη

Ο Δρ. Νικόλας Σφήκας, διακεκριμένος εικαστικός καλλιτέχνης και ερευνητής μιλά για την απόφασή του να γράψει το βιβλίο «Αλεξάνδρεια, από τον Καβάφη στον Μ. Αλέξανδρο, Ιστορία και αρχιτεκτονική: Δύο ελληνικά τετράγωνα». Αιγυπτιώτης από τα γεννοφάσκια του μιλά για την κριτική που έχει δεχθεί κατά καιρούς, ότι εκφράζει αντίθετες απόψεις με δυτικούς ιστορικούς για τα γεγονότα που εκτυλίχθηκαν στην Αλεξάνδρεια.

Ο κ. Σφήκας σε συνέντευξη που παραχώρησε στο «Νέο Φως» και στην Κάτια Τσιμπλάκη κάνει αναδρομή στα μαθητικά του χρόνια και θυμάται ιστορίες από την παροικία που του διηγείτο ο πατέρας του Παναγιώτης, ο οποίος ήταν λυκειάρχης της Αμπετείου Σχολής Καΐρου. Σε μια από τις συνομιλίες τους, όπως αποκαλύπτει ο κ. Σφήκας, είχαν αναφερθεί και στον μαθητή τότε (και νυν πρόεδρο της Ε.Κ.Κ σήμερα) Χρήστο Καβαλή, τον οποίο θεωρούσε χαρισματικό μαθητή.

Ο κ. Σφήκας μιλά για την από κοινού έκθεση που πραγματοποίησε πρόσφατα στο Ελληνικό Πολιτιστικό Κέντρο Καΐρου μαζί με τον – επίσης – εικαστικό καλλιτέχνη κ. Αλέξανδρο Λιάπη. Τέλος απαντά και στο ακανθώδες ερώτημα: Γιατί το βιβλίο του χρηματοδότησε η Ελληνική Κοινότητα Καΐρου και όχι της Αλεξάνδρειας;

– Κύριε Σφήκα για ποιο λόγο ένας Αιγυπτιώτης του Καΐρου έγραψε για την Αλεξάνδρεια;

«Θέλετε να πείτε ότι ανατρέπω το ποίημα του Καβάφη «Για τον Αμμόνη, που πέθανε 29 ετών, στα 610»;

Ραφαήλ, οι στίχοι σου έτσι να γραφούν
που νάχουν, ξέρεις, από την ζωή μας μέσα των,
που κι ο ρυθμός κ’ η κάθε φράσις να δηλούν
που γι’ Αλεξανδρινό γράφει Αλεξανδρινός.
Πριν μερικά χρόνια μου πρότεινε να μελετήσω το περίφημο Qartier Greq η κ. Μαρία Καμπούρη από το τμήμα της Αρχιτεκτονικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Το θέμα του βιβλίου αγκαλιάζει όλη την ελληνική Αλεξάνδρεια, όχι μόνο το Qartier Greq. Αρχικά αγόρασα τις ρυμοτομικές πινακίδες της περιοχής. Με βοήθησε ο τοπογράφος μηχανικός Νίκος Αλεξάκης για να κάνουμε τις αντίστοιχες αναφορές. Τα αποτελέσματα ήταν πενιχρά. Τότε, πήρα την απόφαση να μελετήσω όλη την πόλη. Ξεκίνησα να παράγω χάρτες. Έμεινα ικανοποιημένος, όμως, το παζλ δεν έκλεισε. Πήρα άλλη μια απόφαση, να μελετήσω την κρυμμένη πόλη. Λέω «κρυμμένη πόλη» γιατί πριν μερικά χρόνια με μια ομάδα αρχαιολόγων μελετήσαμε τις αρχαιότητες της Θεσσαλονίκης, που βρίσκονται ακόμη και στα υπόγεια των οικοδομών. Μια μελέτη ενόψει μιας έκθεσης που της έδωσα τον τίτλο «Θεσσαλονίκη, η κρυμμένη πόλη».

Η έκθεση αυτή στήθηκε σαν αντιπερισπασμός της έκθεσης «Πόλη κάτω από την Πόλη» που έγινε είχε γίνει νωρίτερα στην Αθήνα. Να επισημάνω ότι αρκετά χρόνια πριν μια παρόμοια έκθεση στο Λονδίνο, φυσικά με υλικό πρωτόγονο, όπως αιχμές δοράτων, ονομάσθηκε “London before London”.

Το γεγονός ότι δούλεψα εννιά χρόνια στην πατρίδα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, την Πέλλα, έπαιξε σημαντικό ρόλο. Είχα σχεδιάσει ειδώλια, αρχιτεκτονικά μέλη, αναπαραστάσεις, βοήθησα τους συντηρητές στις διάφορες συντηρήσεις, ακόμα και συντηρήσεις ψηφιδωτών και άλλα πολλά. Δηλαδή, το Ιπποδάμειο Σύστημα ήταν γνώριμο για μένα και με βοηθούσε να φανταστώ την αρχαία Αλεξάνδρεια. Φυσικά, στο όλο έργο, έπαιξε σημαντικό ρόλο η γνωριμία μου, τόσο με τον ιστορικό κ. Χάρη Τζάλα, όσο και με τον κ. Γιώργο Κυπραίο. Η βοήθειά τους ήταν καταλυτική!»

Έχετε δεχθεί κριτική ότι ανατρέψατε την ιστορία. Συμμερίζεστε αυτή τη άποψη;

«Η αλήθεια είναι ότι η ξενόγλωσση ιστορία της Αιγύπτου γράφεται από ανθρώπους, οι οποίοι δεν γνωρίζουν την αραβική γλώσσα. Από την άλλη, οι Άραβες ποτέ δεν ασχολούνται, εξαιρουμένων μερικών, όπως ο Αμίν Μααλούφ, να επισημαίνουν τα λάθη. Φυσικά, ας μην αγνοούμε ότι οι εβραίοι ιστορικοί πάντα την προσαρμόζουν στα συμφέροντά τους! Την αραβική ιστορία τη διδάχθηκα στο Πανεπιστήμιο. Επομένως ήταν αδύνατον να υποστηρίξω θέματα όπως π.χ. ο Αμρ Ιμπν Ελαάς έκαψε τη Βιβλιοθήκη. Γνωρίζουμε για τη ζωή και το έργο του Ιμπν Ελαάς, επίσης, γνωρίζουμε ότι αν δεν ζούσαν τα ελληνικά βιβλία π.χ. της ιατρικής, οι Πέρσες δεν θα την εξύψωναν. Λέω Πέρσες, όχι Άραβες, γιατί οι δεύτεροι ασχολήθηκαν τους πρώτες αιώνες αποκλειστικά με τις κατακτήσεις. Γνωρίζουμε επίσης, ότι το 95% των γιατρών ήταν Πέρσες. Μην ξεχνάμε ότι την εποχή που τα ισλαμικά νοσοκομεία είχαν όλες τις πολυτέλειες, οι καθολικοί μοίραζαν προσευχές! Εξάλλου, μια από προσταγές του Θεού στο Κοράνι είναι η αναζήτηση της γνώσης, έστω αν αυτή βρίσκεται στην Κίνα.

Επίσης, οι μουσουλμάνοι κατακτητές ήταν σαφώς λιγότερο σκληροί από τους Σταυροφόρους. Στους μουσουλμάνους δεν πρέπει να εντάσσουμε τους Οθωμανούς, οι οποίοι πάτησαν αρχές του Κορανίου. Το Κοράνι προστάζει τους μουσουλμάνους να μην πειράζουν τους λαούς της Βίβλου, να μην σκοτώνουν γέρους, γυναίκες, εφήβους πριν σηκώσουν το όπλο τους, ακόμα και να μην ξεριζώνουν δένδρα όταν κατακτούν μια χώρα».

– Προκάλεσε έκπληξη στο Κάιρο αλλά έντονη συζήτηση στην Αλεξάνδρεια, γιατί ένα βιβλίο με θέμα τον Αλέξανδρο και τον Καβάφη, χρηματοδοτήθηκε από την Ελληνική Κοινότητα Καΐρου και όχι Αλεξανδρείας…

«Θυμάμαι, πριν αρκετά χρόνια, όταν ο κ. Χρήστος Καβαλής είχε υποβάλλει αίτηση για πρόεδρος της Ελληνικής Κοινότητας Καΐρου, μια παρέα Αιγυπτιωτών συζητούσε για τις πιθανότητες εκλογής του. Τότε, τους είπα, ότι σε περίπτωση που θα επιλεχθεί, θα αποδεχθεί ότι θα είναι ένας από τους καλύτερους προέδρους ελληνικών κοινοτήτων του εξωτερικού. Φάνηκαν να απορούν με την εκτίμησή μου. Να σας πω, τους εξήγησα: Όλοι γνωρίζετε ότι ο Χρήστος είναι «ιμπν μπάλαντ» (κατά λέξη: παιδί του χωριού, που σημαίνει φιλικός με όλους), αγαπά τους Αιγύπτιους όσο και τους Έλληνες. Θα σας αποκαλύψω και κάτι που δεν γνωρίζετε. Κατά τη διάρκεια των μεσημβρινών γευμάτων που είχα με τον πατέρα μου, ο οποίος ήταν λυκειάρχης της Αμπετείου Σχολής, συζητούσαμε τα τρέχοντα θέματα του σχολείου, όπως η συντήρηση των κτηρίων, οι εκδρομές, οι θεατρικές παραστάσεις κ.ά. Φυσικά μιλούσαμε, τόσο για τους καθηγητές, όσο και για τους μαθητές. Σ’ ένα γεύμα μας λοιπόν, μου είπε μεταξύ τυριού και αχλαδιού, «ο Χρήστος είναι χαρισματικός μαθητής», κάτι που με ξάφνιασε, γιατί ήταν μικρότερός μου. Είναι μικρότερός μου, δεν ήταν συμμαθητής μου, αλλά φίλος των καλοκαιρινών διακοπών. Παρεμπιπτόντως την άποψη του πατέρα μου δεν έτυχε ποτέ να του την πω!

• 

• 

Για να επιστρέψω στην ερώτησή σας, αρχικά έστειλα δυο επιστολές στην Ελληνική Κοινότητα Αλεξανδρείας, η οποία δεν μπήκε στον κόπο να απαντήσει! Αντιθέτως, όταν ο Χρήστος άκουσε τυχαία για το βιβλίο από τον συμμαθητή μου Θωμά Βαγιωνίτη, ζήτησε να το διαβάσει και εντός τεσσάρων ημερών έκανε αποδεκτή την επιχορήγηση που πρότεινα. Σήμερα, τα πολιτιστικά δρώμενα της μικρής ελληνικής Αλεξάνδρειας ακτινοβολούν από τον Σύλλογο Ελλήνων Επιστημόνων, Πτολεμαίος Ι, που η πρόεδρός της κ. Λιλίκα Θλιβίτη προσφέρει κάθε ικμάδα της δύναμής της».

Πρόσφατα κάνατε από κοινού έκθεσε με τίτλο: «Εκόμισα εις την Τέχνη» με τον κ. Αλέξανδρο Λιάπη στο Ελληνικό Πολιτιστικό Κέντρο Καΐρου. Ποιες οι εντυπώσεις σας;

«Με τον Αλέξανδρο γνωριζόμαστε πολλά χρόνια. Η φιλία μας έχει αφετηρία τα ταξίδια σε πόλεις και οάσεις, αλλά και τις εκθέσεις στην Ελλάδα, την Κύπρο και τώρα στο Κάιρο. Θαυμάζουμε τη μαγική Ηλιούπολη. Εγώ γεννήθηκα εκεί και εκείνος εκεί ανακάλυψε τη μοναδική ενέργειά της. Συζητάμε και ζούμε αναζητώντας το ωραίο, στη ζωγραφική, στην αρχιτεκτονική, στο θέατρο και στη λογοτεχνία. Ο Αλέξανδρος πρότεινε να εκθέσουμε στην Αίγυπτο. Σκέφτηκα ότι είχα ήδη κάνει δύο εκθέσεις στο παρελθόν, αλλά, 35 χρόνια πριν! Ήταν πράγματι ωραία ιδέα να δείξουμε τις διαφορετικές ιδέες μας, την κοσμογονία και το σκάκι, με ζωγραφικά και χαρακτικά έργα. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω τον διευθυντή του Ελληνικού Πολιτιστικού Κέντρου Καΐρου κ. Χρίστο Παπαδόπουλο και την Οικονομική Διευθύντρια κ. Κωνσταντίνα Γεδεών για την καλή συνεργασία μας».

Λίγα λόγια για τον Νικόλα Σφήκα

Ο Νικόλας Σφήκας σπούδασε Αρχιτεκτονική Εσωτερικού Χώρου, Ζωγραφική και Χαρακτική στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Helwan Καΐρου. Εκπόνησε τη διδακτορική διατριβή του στη Σχολή Καλών Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.  Επιμελήθηκε εσωτερικούς χώρους μουσείων και εκθέσεων. Ασχολήθηκε με αναπαραστάσεις αρχαίων μνημείων και ευρημάτων. Έχει αρθρογραφήσει σε περιοδικά. Στις δημοσιεύσεις του περιλαμβάνονται:

– Η Τέχνη του Σκακιού, Μουσείο Αθλητισμού, Θεσσαλονίκη 1999.

– Βάθρα Γλυπτών σε Μουσειακούς και Εκθεσιακούς Χώρους, Ταξινόμηση και κατασκευές Βάθρων, Θεσσαλονίκη 2005.

Αλεξάνδρεια: Από τον Καβάφη στον Μέγα Αλέξανδρο

– Τεχνικός και Εικαστικός Οδηγός, Γραμμή και χρώμα πάνω σε επιφάνεια, Προβολικό σχέδιο, Σκιαγραφία, Παραστατικό σχέδιο, Πλάγιο – Αξονομετρικό – Ισομετρικό — Προοπτικό σχέδιο, Αρχαιολογικό σχέδιο, Χάραξη, Παλέτα, Θεσσαλονίκη 2013.

– Αλεξάνδρεια, από τον Καβάφη στον Μ.Αλέξανδρο, Ιστορία και Αρχιτεκτονική, δυο ελληνικά τετράγωνα, με τη συμβολή της Μαργαρίτας Σάκκα-Θηβαίου, Αθήνα 2018.

Έδωσε διαλέξεις και έκανε πολλές ομιλίες.

Το 1994 επινόησε το Ρέτρο-σαχ όπου αναπτύσσει μια θεωρία για τη μεταφυσική διάσταση ζωγραφικής και σκακιού.  Έχει στο ενεργητικό του 26 ατομικές εκθέσεις ζωγραφικής και χαρακτικής στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, πολλές ομαδικές και έχει βραβευτεί επανειλημμένα. Το όνομά του συμπεριλαμβάνεται σε λεξικά και εγκυκλοπαίδειες. Έργα του βρίσκονται σε ιδιωτικές συλλογές και πινακοθήκες. [email protected]