Χρ. Παπαδόπουλος: «Τα Χριστούγεννα των Αποδήμων της Αιγύπτου μέσα από τον Τύπο του Καΐρου»

«Ο ελληνισμός της Αιγύπτου , σάρξ εκ της σαρκός της Ελλάδος, εορτάζει κι αυτός τα Χριστούγεννα…» γραφει ο συντάκτης της εφημερίδας «ΦΩΣ», στο άρθρο του για τα Χριστούγεννα των αποδήμων, ανήμερα της γιορτής του 1948. Οι απόδημοι της Αιγύπτου παρακολουθούν, συμμετέχουν, επηρρεάζονται, αγωνιούν, χαίρονται, αιματοδοτούν  και πρωταγωνιστούν πάντα με τον τρόπο τους, ζώντας παράλληλα, όσον αφορά στο χώρο και στο χρόνο,  με τους συμπατριώτες τους στην μητέρα πατρίδα. Οι αιγυπτιώτικοι οργανισμοί, συντηρούν και ζωοδοτούν μια μικρή Ελλάδα στην απέναντι πλευρά της Μεσογείου.

Υπήρξαν εποχές που οι Αιγυπτιώτες όχι μόνο δεν είχαν να ζηλέψουν σε τίποτα τους ομογενείς τους στην Ελλάδα αλλά πιθανόν να συνέβαινε το αντίθετο. Στο Κάιρο και στην Αλεξάνδρεια, στο μεγαλύτερο μέρος του 20ου αιώνα, όπως είπε κάποτε ο Αγγλος λόρδος Κρόμερ, «όποια πέτρα και να σηκώσεις βρίσκεις έναν Έλληνα». Αυτό γίνεται φανερό κι από την εκδοτική ελληνική πανδαισία στον αιγυπτιωτικο τύπο αλλά και από το πλήθος των ελληνικών σωματείων και εκδηλώσεων.

Γράφει ο Χρ. Παπαδόπουλος, δάσκαλος, στιχουργός, ποιητής, συγγραφέας και Διευθυντής του Ελληνικού Πολιτιστικού Κέντρου Καΐρου

Χριστουγεννιάτικα Πρωτοσέλιδα

Καθημερινή πολιτική και ανεξάρτητη εφημερίς των Αθηνών ΠΑΤΡΙΣ, 1911

Το χριστουγεννιάτικο φύλλο αφιερωμένο σε εικαστικό σχέδιο.

Καθημερινή πρωϊνή εφημερίς ΦΩΣ , Κάιρο 1944

Η εφημερίδα παίρνει θέση υπέρ της κυβέρνησης και δηλώνει «Δεν εορτάζομεν» στο πρωτοσέλιδο, λόγω των Δεκεμβριανών, μία σειράς ένοπλων συγκρούσεων που έλαβαν χώρα στην Αθήνα το Δεκέμβριο 1944 – Ιανουάριο 1945, ανάμεσα στις δυνάμεις του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και τις Βρετανικές και Κυβερνητικές δυνάμεις που ανήκαν σε ένα ευρύ πολιτικό φάσμα. Οι μάχες κράτησαν 33 μέρες και τερματίστηκαν στις 5-6 Ιανουαρίου 1945. Επισημαίνεται ότι τα Δεκεμβριανά, όπως καταγράφηκαν στη συλλογική μνήμη οι μάχες του Δεκεμβρίου 1944, ήταν η μοναδική περίπτωση κατά την οποία σημειώθηκαν πολεμικές συγκρούσεις τέτοιας έκτασης στην ελληνική πρωτεύουσα από δημιουργίας του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους το 1830, με αποτέλεσμα το θάνατο 33 διαδηλωτών και τον τραυματισμό άλλων 148.

Καθημερινή πρωϊνή εφημερίς ΦΩΣ, Κάιρο 1948

 Ακόμα και η χριστουγενιάτικη ζωγραφιά του πρωτοσέλιδου απηχεί το πολιτικό κλίμα της εποχής που ενώ με τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου περίμενε ειρήνη, ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος συνεχίζεται και ο απόδημος ελληνισμός παρακολουθεί και συμμετέχει όσο επιτρέπουν οι συνθήκες. Ήταν ένας εμφύλιος πόλεμος που διεξήχθη στην Ελλάδα ανάμεσα στον κυβερνητικό Ελληνικό Στρατό και τις αντάρτικες δυνάμεις του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας. Διήρκεσε από τον Μάρτιο του 1946 έως τον Αύγουστο του 1949 και είχε ως αποτέλεσμα την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ). Ο Ελληνικός Εμφύλιος θεωρείται διεθνώς ως η πρώτη πράξη του ψυχρού πόλεμου στη μεταπολεμική ιστορία και ήταν η πολεμική σύγκρουση με τις μεγαλύτερες απώλειες που γνώρισε η χώρα από το 1830 έως σήμερα.

Εβδομαδιαία εφημερίς εκδιδόμενη εκάστην Κυριακήν πρωϊαν, ΝΕΑ ΗΧΩ, Κάιρο 1949

Το 1949 ο εμφύλιος πόλεμος έχει πια τελειώσει και η κυριακάτικη έκδοση της εφημερίδας ΦΩΣ, με το όνομα ΝΕΑ ΗΧΩ, πανηγυρίζει τα «ελεύθερα Χριστούγεννα»

• 

Καθημερινή πρωινή εφημερίς ΦΩΣ, Κάιρο 1960

Το πρωτοσέλιδο κοσμεί ένα χριστουγεννιάτικο ποίημα του Κωστή Παλαμά και  προβάλλεται το μήνυμα της ημέρας “δόξα εν υψίστοις Θεώ και επί γης ειρήνη, εν ανθρώποις ευδοκία” ως αντίβαρον στον “εφιάλτη μιας αναφλέξεως” ….“των δυόμισυ δισεκατομυρίων κατοίκων της γης που εχουν χωρισθεί σε δυο παρατάξεις”. Εξήντα χρόνια μετά οι κάτοικοι της γης και οι εφιάλτες υπερτριπλασιάστηκαν και το χριστουγεννιάτικο μήνυμα γίνεται πιο επίκαιρο ποτέ.

Εβδομαδιαία εφημερίς εκδιδόμενη εκάστην Κυριακήν πρωϊαν, ΝΕΑ ΗΧΩ, Κάιρο 1950

Με κύρια πρωτοχρονιάτικη είδηση το διάγγελμα του Βασιλέα Παύλου προς τον Ελληνικό λαό, η αιγυπτιώτικη εφημερίδα της Κυριακής ευχόταν “αίσιο και ευτυχές το νέον έτος” με ένα σκίτσο πρωτοσέλιδο αλλά και ιδιαίτερο μονόστηλο για τους Αιγυπτιώτες καθώς επίσης και μεταξύ των άλλων με τις ετήσιες προβλέψεις των άστρων και στίχους επικαιρότητας.

Καθημερινή πρωινή εφημερίς ΦΩΣ, Κάιρο 1961

«Ευτυχές το νέον έτος» η ευχή που συνοδεύει το σκίτσο της ημέρας καθώς κι «ευχές της ελληνικής κυβερνήσεως προς τους αποδήμους Έλληνες» αλλά κι ευχές του “Κέντρου απόδημου ελληνισμού του ελληνικού  εθνικού οργανισμού”. Αυτά τα κείμενα και άλλα συνεπικουρούμενα από τα ιδιαίτερα «κάλαντα» του ποιητή Κώστα Σίμου που «ψέλνει» τις ευχές του στην παροικία του Καΐρου.

Ποιήματα και κάλαντα στα πρωτοσέλιδα και στις γιορτινές κυκλοφορίες των εφημερίδων

Εκτός από τα “κάλαντα” του  ποιητή Κώστα Σίμου αντί ευχών για το 1961 στο πρωτοχρονιάτικο φύλλο της εφημερίδας ΦΩΣ, σχεδόν πάντα στις γιορτές όπως και σε κάθε φύλλο των αιγυπτιώτικων εφημερίδων ως συνήθως, υπήρχαν έμμετρες ευχές ή στίχοι επικαιρότητος μέχρι και ποιήματα αναγνωρισμένων ποιητών.

Στο χριστουγεννιάτικο φύλλο της εφημερίδας ΦΩΣ του 1948, το ποίημα “Καλά Χριστούγεννα” του Χρήστου Χαιρόπουλου (Απρίλιος 1909 – 8 Οκτωβρίου 1992) ήταν Έλληνας δημοσιογράφος, συνθέτης και συγγραφέας. Στο ίδιο φύλλο σε εσωτερική σελίδα ο αιγυπτιώτης ποιητής Νίκος Λώρης δημοσίευσε μια παρωδία από τα κάλαντα με τίτλο “καλήν εσπέραν άρχοντες” στις οποίες τα ψέλνει κανονικά σε διάφορους άρχοντες της εποχής από τον Θεμιστοκλή Σοφούλη μέχρι τον Δημήτριο Ζερμπίνη πρόεδρο της Ελληνικής Κοινότητας Αλεξάνδρειας. Στο  Χριστουγεννιάτικο φύλλο της ίδιας εφημερίδας  το 1960 την σκυτάλη παίρνει ο γνωστός ποιητής Κωστής Παλαμάς με τους στίχους από το “Χριστουγεννιάτικο τραγούδι” ενώ δυο μέρες πριν υπάρχει κι ένα μικρό έμμετρο σφύριγμα  ως “Χριστουγεννιάτικος συναγερμός” του συνεργάτη της εφημερίδας με το ψευδώνυμο “Ασπραγγελίτης”.

Δελτία Τύπου Αιγυπτιώτικων Σωματείων, ανταποκρίσεις εκδηλώσεων και εορταστικά δημοσιεύματα

Στο φύλλο της εφημερίδας “Χρόνος-Φως”*  στις 27.12.1916 μαθαίνουμε πως στο Κάιρο εμφανίστηκε για πρώτη φορά η “Ελληνική Φιλαρμονική Μάντζαρος” η οποία έπαιζε στα διαλείμματα της οπερέτας “Εσμέ, η τουρκοπούλα” (* Πρόκειται μάλλον για μεταβατική περίοδο της παλιάς εφημερίδας “Χρόνος” του Καΐρου που για κάποιο διάστημα κυκλοφορούσε ως “Χρόνος – Φως” μέχρι να αρχίσει να κυκλοφορεί ως ΦΩΣ)

Στην εφημερίδα ΦΩΣ στις 25.12.1944 εντύπωση κάνει η μικρή σημείωση για τα Χριστούγεννα των προσφύγων, αναφορά στα 7000 χιλιάδες παιδιά από Ελλάδα και Σερβία που λόγω του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου βρέθηκαν στην Αίγυπτο.

Στο ΦΩΣ πάλι, ανήμερα Χριστούγεννα του 1948, έχει ενδιαφέρον για τον νοσταλγικό αναγνώστη να μάθει πως “εόρτασεν χθες η παροικία την παραμονή των Χριστουγέννων.

Στο ίδιο φύλλο και μεσούντος του εμφυλίου πολέμου, με ένα μικρό μονόστηλο για τα Χριστούγεννα των αποδήμων παίρνει ξεκάθαρη θέση απέναντι σ’ αυτήν την εμφύλια διαμάχη.

Πολλή συγκινητική  η ανταπόκριση για τον εορτασμό της πρωτοχρονιάς του 1948 στο Σπετσεροπούλειο ορφανοτροφείο, με την ευγενική χορηγία της κ. Αθηνάς Σπετσεροπούλου, όπου οι τρόφιμοι απήγγειλαν ποιήματα, παρουσίασαν τραγούδια και κάλαντα, θεατρικά σκετς και ως ανταμοιβή έλαβαν τα δώρα και την προσοχή των αρχών. Από διαφημιστική καταχώριση φαίνεται ότι το Σπετσεροπούλειο Ορφανοτροφείο διατηρούσε εκείνα τα χρόνια υποκατάστημα, δίπλα στον κινηματογράφο Διάνα, όπως αναφέρεται, όπου λειτουργούσε έκθεση δώρων για υποστήριξη του ιδρύματος.

Ανάλογη γιορτή έγινε και στο κοινοτικό παρθεναγωγείο τα Χριστούγεννα του 1960 ,με τις ευλογίες και τις ευχές  του Α΄Αντιπροέδρου της Ελληνικής Κοινότητας Καΐρου κ. Γιώργου Σπετσερόπουλου.

Εξαιρετικά ενδιαφέρον το άρθρο με τον τίτλο “οι Ελληνικές γιορτές και τα έθιμα τους” που δημοσιεύτηκε στο πρωτοχρονιάτικο φύλλο  του 1961 και φέρει την υπογραφή του σπουδαίου αγιογράφου και λογοτέχνη Φώτη Κόντογλου ο οποίος φαίνεται ότι στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής του διατηρούσε επαφή με το Κάιρο, στο οποίο ήρθε το 1933 καλεσμένος της Αιγυπτιακής κυβέρνησης για να εργαστεί στο Χριστιανικό Κόπτικο μουσείο και το πρώτο τέμπλο που αγιογράφησε εκτός Ελλάδος ήταν στο παρεκκλήσιο των Εισοδίων της Θεοτόκου, στον πρώτο όροφο του Σπετσεροπούλειου Ορφανοτροφείου (έτος δημιουργίας 1928), όπου στεγάζεται και λειτουργεί πια το Αχιλλοπούλειο Δημοτικό Σχολείο της Ελληνικής Κοινότητας Καΐρου. Από το 1948 άρχισε να αρθρογραφεί στην εφημερίδα Ελευθερία μέχρι τον θάνατό του.« Ναι, αδερφοί μου Έλληνες, χαίρετε μαζί με κείνους που χαίρουνται και κλαίτε μαζί με εκείνους που κλαίνε» αναφέρει μεταξύ άλλων στο άρθρο του.

Λίγες μέρες πριν στα φύλλα της εποχής διαφημίζονται οι εορταστικές βραδιές. Το Ελληνικό Κέντρο με την χοροεσπερίδα του ανήμερα της γιορτής, το ίδιο και η Ένωσις Ελλήνων Αποφοίτων Αμπετείου και το 1948 και το 1960 Η Ελληνική Λέσχη Καΐρου κάνει ρεβεγιόν την παραμονή των Χριστουγέννων του 1960 για το οποίο μαθαίνουμε την έκβασή του σε άρθρο της επόμενης ημέρας, η Ελληνική Εστία Ηλιουπόλεως διοργανώνει  ρεβεγιόν για την παραμονή της Πρωτοχρονιάς του 1961 και την Πρωτοχρονιά τη σκυτάλη παίρνουν πάλι οι απόφοιτοι της Αμπετείου με τον μεγάλο πρωτοχρονιάτικο χορό τους και την κοπή της βασιλόπιτας. Η Ελληνική Στέγη Ηλιούπολης διαφήμιζε το ρεβεγιόν της παραμονή Χριστουγέννων του 1974.

Λίγες ημέρες πριν τα Χριστούγεννα του 1948 δημοσιεύτηκε στο ΦΩΣ ο μεγάλος διαγωνισμός Χριστουγέννων και νέου έτους που διοργάνωσε ο Οίκος Κ.Μ. Σαλβάγου και Σια με έπαθλο μερικά από τα φημισμένα  οινοπνευματώδη ποτά που εμπορεύοταν. Το ερώτημα που απευθύνθηκε στους Αιγυπτιώτες  παροίκους ήταν το ακόλουθο. “Εαν 3 παντοπώλαι, πωλούν τρεις φιάλας Camous έκαστος (σ.σ. το κονιακ-έπαθλο του διαγωνισμού) εντός 3 λεπτών της ώρας, εις πόσον χρόνον 100 παντοπώλαι θα πωλήσουν 100 φιάλας Camous;”

Δεν φροντίσαμε να μάθουμε τους νικητές. Η λύση του προβλήματος όμως είναι στο χέρι σας. Όσοι προσπαθήσετε να το λύσετε, ανεξαρτήτως αποτελέσματος, θα είναι σαν να κερδίσατε μια φιάλη κονιάκ απο τον Οίκο Σαλβάγου και να γεμιζετε ήδη το ποτήρι σας, εις  υγείαν των Αιγυπτιωτών που συνεχίζουν τον αγώνα και εις μνήμην τόσων και τόσων ψυχών που σπείρανε μια μικρή Ελλάδα στου Νείλου τα αμμοχώραφα κι ακόμα ανθίζει. Η μνήμη είναι κι αυτή μια πατρίδα και εθνικός της ύμνος το τραγούδι που γράφει ο καθένας μας για αυτήν.

Στην υγειά σας, καλή χρονιά.