80 χρόνια από τις μάχες του Ελ Αλαμέιν. 50 χρόνια από την τελετή αποκάλυψης του Ελληνικού μνημείου

Γράφει ο Χρίστος Γ. Παπαδόπουλος

“Μόλις εδόθη το σύνθημα της μάχης, οχτακόσια πολυβόλα έσκισαν συγχρόνως τον ουρανό,με πύρινες κορδέλες. Η γη εσείετο και ο αέρας εδονείτο”… Ηταν 23 Οκτωβρίου 1942 στη δεύετρη ΜΑΧΗ ΤΟΥ  ΕΛ ΑΛΑΜΕΪΝ, στις μεσογειακές ακτές της Αιγύπτου. Η φωτογραφία απο το πρωτοσέλιδο της Ελληνικής εφημερίδας του Καϊρου, ΝΕΑ ΗΧΩ, που ήταν η Κυριακάτικη έκδοση της εφημερίδας ΦΩΣ, στην έβδομη επέτειο της μάχης, στις 23.10.1949.

Ογδόντα χρόνια μετά  είναι φανερό γιατί συνεχίζεται ακόμα και στις μέρες μας να εορτάζεται αυτή η επέτειος.Γιατί στο Ελ Αλαμέιν άρχισε η αποφασιστική καμπή κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου που οδήγησε στην οριστική συντριβή του ναζισμού στις μάχες της 23ης Οκτωβριου και 5ης Νοεμβρίου 1942.Στη Βόρεια Αφρική η βρετανική νίκη εμπόδισε την προσπέλαση των Γερμανών στην Αίγυπτο ,άρα και στη διώρυγα του Σουέζ και κατ επέκταση στις πετρελαιοπηγές της Μέσης Ανατολής….

«Πριν από το Ελ Αλαμέιν δεν είχαμε καμία νίκη, μετά το Ελ Αλαμέιν δεν είχαμε καμία ήττα» δήλωσε ο Τσώρτσιλ.

Η συνολική δύναμη της Ελληνικής Ταξιαρχίας που συμμετείχε στο πλευρό των συμμάχων  ήταν 316 αξιωματικοί και 5.155 οπλίτες οι οποίοι στην πλειοψηφία τους ηταν πρόσφυγες και φυγάδες από όλη την Ελλάδα, πολλοί αιγυπτιώτες της ελληνικής παροικίας, Δωδεκανήσιοι, Κωνσταντινοπουλίτες κ.α.

Γενικά, η αποστολή της ήταν να πραγματοποιεί επιδρομικές ενέργειες για να δημιουργεί σύγχυση στον αντίπαλο, να προκαλεί απώλειες και να συλλαμβάνει αιχμαλώτους. Τα κατάφερε σε όλες τις αποστολές και προέλασε ως την Όαση της Σίβας.

Όπως γράφουν σ’ ένα έγγραφό τους οι Βρετανοί στρατηγοί Αλεξάντερ, Μοντγκόμερι, Χόρακς και Νίκολς:

«Πριν αρχίσει η επίθεσή μας, η Ελληνική ταξιαρχία έγινε απόλυτα κυρίαρχη της ουδέτερης ζώνης. Εκτέλεσε διάφορες αποστολές, έπιασε πολλούς αιχμαλώτους και προξένησε μεγάλες απώλειες στον εχθρό που κατείχε ισχυρές θέσεις».

Αποχώρησε από το μέτωπο στις 18 Δεκεμβρίου 1942, προκειμένου οι άνδρες της να εκπαιδευθούν για πιθανή  χρησιμοποίηση τους σε αποβατικές επιχειρήσεις των Συμμάχων στα  νησιά του Αιγαίου και στη Νότια Ελλάδα. Έτσι τέλειωσε ο ηρωικός αγώνας στη Βόρεια Αφρική  όπου συνέβαλε στη συμμαχική νίκη του Ελ Αλαμέιν, χαρίζοντας  καινούργιες τιμές και δόξα στους Ελληνες.

Η μεγάλη νίκη των δυνάμεων άρχισε να τιμάται μαζί με τη μνήμη των πεσόντων από τον επόμενο κιόλας χρόνο. Το 1944 εκδόθηκε από τη Βρετανική Κοινοπολιτεία στα ελληνικά ενημερωτικό έντυπο με τίτλο «Η μάχη της Αιγύπτου- Επίσημος έκδοσις με φωτογραφίες και χάρτη»

   Το 1945 στο Κλάμπ του βρετανικού στρατου στο Κάιρο ήχησε η λήξη του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου από την καμπάνα του Ελ Αλαμέιν, που είχε μεταφερθεί  στο Κάιρο, ειδικά  για την περίσταση, από τον σιδηροδρομικό σταθμό του Ελ Αλαμέιν στη μέση της ερήμου.

Το 1947 μάλιστα τα Ελληνικά Ταχυδρομεία εξέδωσαν μια αναμνηστική σειρά γραμματοσήμων αφιερωμένη στην ηρωική συμμετοχή της Ελλάδας στο Β’ Παγκόσμιο πόλεμο και ανάμεσα σ αυτά ένα απεικόνιζε το  πρώτο μνημείο των πεσόντων του Ελ Αλαμέιν. Κυκλοφόρησε το 1947 και τυπώθηκε στο Λονδίνο με την χαλκογραφική μέθοδο.

Το 1961 δημοσιεύονται στον τύπο  καταγγελίες για την εγκατάλειψη των τάφων του Ελ Αλαμέιν που κοσμουνται από μερικούς ξύλινους σταυρούς ενώ των άλλων χωρών είναι περιποιημένοι με πλάκες και μαρμαρινους σταυρούς, συγκριση που προκαλεί  θλίψη στους επισκέπτες . Καταγγέλουν την απραξία των Ελληνικών αρχών γιατί  ενώ έχει υποσχεθεί το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας της Ελλάδας την ανέγερση τιμητικού κενοταφίου σε οικόπεδο που παραχώρησε ήδη  η Αιγυπτιακή κυβέρνηση από το 1958, τίποτα δεν εχει πράξει.

Τελικά χρειάστηκε να περάσουν 14 χρόνια από την παραχώρηση του οικοπέδου, στον κεντρικό δρόμο Αλεξάνδρειας-Μάρσα Ματρούχ, δε προνομιακή θέση. Τέτοιες μέρες , τον Οκτώβρη του 1972, στην 30^η επέτειο μνήμης, οι Ελληνικές Κοινότητες Καϊρου και Αλεξάνδρειας βρίσκονταν επί ποδός, προετοιμάζοντας πυρετωδώς ακόμα μια φορά για το Μνημόσυνο πεσόντων στις μάχες του Ελ Αλαμέιν που εκείνη ειδικά τη χρονιά χρειαζόταν τη συνδρομή όλων, γιατί επρόκειτο για μια ξεχωριστή στιγμή στην ιστορία των Αιγυπτιωτών καθώς την Κυριακή 29 Οκτωβρίου 1972 παράλληλα με την επιμνημόσυνο δέηση θα γινόταν επιτέλους και η Τελετή Αποκαλυπτηρίων του  Ελληνικού Μνημείου του Ελ Αλαμέιν.

Χαρακτηριστικό το δημοσίευμα της εφημερίδας ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ με τίτλο “ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ ΠΥΡΕΤΩΔΩΣ Η ΟΡΓΑΝΩΣΙΣ ΤΗΣ ΤΕΛΕΤΗΣ ΤΩΝ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΗΡΙΩΝ ΤΟΥ ΜΝΗΜΕΙΟΥ”. Μας ενημερώνει ότι την εποπτεία είχε ο τότε Πρέσβης της Ελλάδας στο Κάιρο , κ. Καψαμπέλης, με τη συνεργασία του Ακολούθου Ενόπλων Δυνάμεων Πλοιάρχου κ. Ρουσιά και του Στρατιωτικού Ακολούθου κ. Μανουσακάκη. “Έλληνες αρμόδιοι μεταβαίνουν συχνά και επιβλέπουν εις τας τελευταίας προετοιμασίας της τελετής ενώ στην Ελλάδα ετοιμάζεται η μεγάλη αποστολή της οποίας ως εγράφη θα μετάσχουν εξ Αλαμενομάχοι στρατηγοί εν αποστρατεία και τρεις στρατηγοί εν υπηρεσία”.

  Σε άλλο δημοσίευμα της ίδιας εφημερίδας, παραμονές της τελετής, με τίτλο “ΕΝΤΟΝΗ Η ΠΑΡΟΙΚΙΑΚΗ ΖΩΗ ΔΙΑ ΤΟ ΑΥΡΙΑΝΟ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑ ΤΟΥ ΑΛΑΜΕΪΝ” αναφέρει μεταξύ άλλων “Η Ελληνική παροικία του ΚαΪρου ζει αυτές τις ημέρες έντονες στιγμές της παροικιακής μας ζωής που την χαρακτηρίζουν η θερμότης των αισθημάτων και η συναίσθησις της επιτελέσως ενός καθήκοντος έναντι των παιδιών του Αιγυπτιώτη Ελληνισμού και των παιδιών της Ελλάδος που έπεσαν κατά την μεγάλη μάχη του  Αλαμέιν. Η Κοινότης Καϊρου έχει εργαστεί δια να παρουσιάσει  ένα ωραίον σύνολον του Καϊρινού Ελληνισμού αύριο Κυριακή.”

 Για την εκδήλωση έφτασε από Αθήνα στο Κάιρο η Πρόεδρος των Ελληνίδων Οδηγών κ. Ηπιώτη , όπως επίσης η Περιφερειακή έφορος κ. Μάκη  Γιαννακοπούλου και οι κυρίες Κρίτσαλη, Λιουφη και Βλασσοπούλου αφού οι Πρόσκοποι από τότε είχαν ενεργό ρόλο στις εκδηλώσεις για το Αλαμέιν.

Η πρώτη  Μάχη του Ελ Αλαμέιν έγινε τον Ιούλιο του 1942 και η δεύτερη τέλος Οκτώβρη της ίδιας χρονιάς με αποτέλεσμα την υποχώρηση των Ναζί στην Τυνησία. Τότε  ο Ουίνστον Τσόρτσιλ δήλωσε «Αυτό δεν είναι το τέλος, ούτε καν η αρχή του τέλους, όμως είναι, ίσως, το τέλος της αρχής». Τριάντα χρόνια μετά οι Ελληνες  της Αιγύπτου που συνήθως τιμούσαν τους νεκρούς του στα Κοιμητήρια της Κοινοπολιτείας,μαζί με τους νεκρούς των άλλων χωρών, αποφάσισαν να αφιερώσουν ένα ολόδικο τους μνημείο, ένα κενοτάφειο ουσιαστικά, στην μνήμη τους.

Στις 30 Οκτωβρίου 1972, το πρωτοσέλιδο του ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΥ η κεντρική είδηση της ημέρας ήταν η τελετή αυτή. “ΕΠΙΒΛΗΤΙΚΗ ΕΓΙΝΕ ΧΘΕΣ  ΕΙΣ ΤΟ ΑΛΑΜΕΪΝ Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΙΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΜΝΗΜΕΙΟΥ”.

“Ο Ελληνισμός της Αιγύπτου με αθρόας αντιπροσωπείας χθες από το Κάιρον, την Αλεξάνδρεια και το εσωτερικόν απέδωκεν τον φόρον τιμής εις τους ήρωας του Ελ Αλαμέιν και γενικότερα τους πεσόντας κατά τον πόλεμον εις την Μέσην Ανατολήν δια της τελετής  των αποκαλυπτηρίων του ιδρυθέντος Μνημείου εν την έρημον.”

Το μνημείο βρίσκεται στο εκατοστό πρώτο χιλιόμετρο απο Αλεξάνδρεια και το πρωί εκεινης της Κυριακής είχε συγκεντρωθεί πλήθος κόσμου .Αντιπροσωπείες από τα Ελληνικά σχολεία,Καϊρου, Αλεξάνδρεια, Μανσούρας, οι σύλλογοι Παλαιών Πολεμιστών, Πρόεδροι Κοινοτήτων και Οργανισμών της παροικίας, η Ελληνική Φιλαρμονική, οι Πρόσκοποι του Καϊρου με τον αρχηγό τους κ. Λιούφη, οι Οδηγοί  Αλεξάνδρειας  και Καϊρου κ.α

Το Ελληνικό Μνημείο είναι το πρώτο που  εχει ανεγερθεί  στην Εθνική οδό Αλεξάνδρειας  προς Μάρσα Ματρουχ. Έχει δυο κολώνες δωρικού ρυθμού, ένα επιβλητικό αέτωμα, είναι κατασκευασμένο από μάρμαρο Πεντέλης και έχει μαρμάρινες πλάκες όπου είναι χαραγμένα τα ονόματα των 450 περίπου πολεμιστών που έπεσαν στις μάχες της Μέσης Ανατολής. Στο κεντρικό μέρος υπαρχει η επιγραφή “ ΟΥ ΕΝΕΚΕΝ ΖΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΟΘΑΝΕΙΝ ΜΗ ΚΑΤΟΚΝΕΙ” που σημαίνει “Γι’ αυτό που αξίζει να ζεις μη διστάζεις  και να πεθάνεις.”

“Μόνον τα μάρμαρα κόστισαν τριακόσιες εξήντα χιλιάδες δραχμές και το μνημείο έφτασε τον ποσόν των είκοσι δύο περίπου χιλιάδων λιρών Αιγυπτου. Είναι κτισμένο σε μια περιοχή την οποίαν η Αιγυπτιακή κυβέρνηση μας έχει ενοικιάσει δια 99 χρόνια” αναφερει το άρθρο αν  και το σωστό είναι ότι ο χώρος έχει παραχωρηθεί.

Οι  μαθήτριες του γυμνασίου Αλεξάνδρειας  είχαν ντυθεί  ειδικά για την περίσταση με αρχαϊκές ενδυμασίες και αφού προσήλθαν όλοι οι επίσημοι προσκεκλημένοι ξεκίνησε η θρησκευτική τελετή από τον Γενικό πατριαρχικό επίτροπο τότε, τον Μητροπολίτη Πηλουσίου Βαρνάβα. και την κατάλληλη στιγμή ο Πρέσβης της Ελλάδας κ. Καψαμπέλης απεκάλυψε την επιγραφή του Μνημείου κι αμέσως εψάλη η επιμνημόσυνος δέηση  , η οποία προκάλεσε ιδιαίτερη συγκίνηση στους παρευρισκόμενους που άκουγαν με κατάνυξη μες στη μέση της ερήμου. Ακολούθησε το Σιωπητήριον από τον σαλπιγκτή και η κατάθεση στεφάνων όλων των φορέων, Ελληνικών και ξένων.

Σε ξεχωριστό αρθράκι αναφέρονται οι εντυπώσεις των επισήμων από τα αποκαλυπτήρια όπου οι εξ Ελλάδος αξιωματικοί συνεχάρησαν τους υπεύθυνους της οργάνωσης. “Το μνημείο αυτό θα μείνει εις την έρημον ωσάν ένα ζωντανό μάθημα πατριωτισμού δια τας επερχόμενας γενιάς” όπως είπε ένας εξ αυτών και συμπλήρωσε ο Μητροπολίτης Πηλουσίου “ Η τελετή είχε όλη την απλότητα της θυσίας εκείνων οι οποίοι έπεσαν δια το ιερόν αγαθόν της ελευθερίας. Τα πάντα έγιναν με τάξιν και η Ελληνική Παροικία έχει από σήμερα έναν τόπο προσκυνήματος που συμβολίζει το καθήκον προς την πατρίδα.”

Δεν έλειψαν βέβαια τα παρατράγουδα ,με τη δυσφορία των Αλεξανδρινών γιατί η υποδοχή των απεσταλμένων εξ Ελλάδος στρατιωτικών έγινε κεκλεισμένων των θυρών για την παροικία,  σε “αριστοκρατικό πάρτι” την παραμονή της Τελετής, “αντιθέτως η Κοινότης Καϊρου δια ανακοινώσεως εις την οποίαν έδωσε εις τον ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΝ καλεί δια σήμερον σύσσωμον την παροικίαν να προσέλθει εις δεξίωσιν προς τιμήν της Ελληνικής Στρατιωτικής αντιπροσωπείας. Δίδει με τον τρόπον αυτόν η Κοινότης Καϊρου μάθημα παροικιακής συνειδήσεως στους Αλεξανδρινούς.”

Ουτε η κριτική έλειψε, έστω και σε μορφή κουτσομπολιού (κουσελιού) όπως παραδέχεται ο συντάκτης στο “Γύρω από τα αποκαλυπτήρια του μνημείου” άρθρο του όπου μας περιγράφει και τη γνώμη του για το μνημείο. “Πολύ σωστά είπε ενας φίλος θα είναι αδύνατον να υπάρξει ομοφωνία γούστου εις του Έλληνας. Μερικές όμως γενικές παρατηρήσεις μπορούν να γίνουν. Το μνημείον δεν θα έπρεπε να είναι χαμηλότερο επίπεδο από τον δρόμο αλλά τουλάχιστον στο ίδιο… Οι δύο κολώνες αρχίζουν να υψώνονται στο δάπεδο του μνημείου δίχως υπόβαθρο και χάνουν  Ο τοίχος που περιβάλλει  το κυρίως μνημείο είναι στενός και το πνίγει. Ο σταυρός θα ήταν καλύτερα να ήταν καθαρά μαύρος παρά τον αμφίβολο χρώμα που έχει…”  Ωστόσο ο ίδιος συμπληρώνει “ότι οι παρατηρήσεις αυτές δεν ελαττώνουν τη σημασία της αποκτήσεως του Μνημείου” και συγχαίρει την κυβέρνηση για την ανέγερση του ύστερα από τριάντα χρόνια.

 Τις επόμενες μέρες δημοσιεύτηκαν και οι ανταποκρίσεις απο το Κάιρο όπου “Με πρωτοβουλία της Κοινότητος ο Ελληνισμός του Καϊρου εδεξιώθη την αντιπροσωπείαν των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων”. Η δεξίωση-άνευ προσκλήσεων, όπως επισημαίνει ο συντάκτης του Ταχυδρόμου δηκτικά προς την Αλεξάνδρεια-  έλαβε μέρος στο Ελληνικό Κέντρο Καϊρου με οικοδεσπότη τον Πρόεδρο της Ελληνικής Κοινότητας Καϊρου κ. Λαζαρίδη , εν τη παρουσία των διπλωματικών αρχών και όλης της παροικίας.

Στην τελετή μεταξύ των άλλων συμμετείχε και ο ΕΝΟΑ με ειδικά δρομολογημένο λεωφορείο για τα μέλη του.

Στην 50 η επέτειο του Ελ Αλαμέιν, ο Πανελλήνιος Σύνδεσμος Αιγυπτιωτών  Ελλήνων Πολεμιστών φιλοτέχνησε αναμνηστικό χάλκινο μετάλλιο αφιερωμένο στο Ελ Αλαμέιν καθώς και αναμνηστική καρφίτσα  για την συμπλήρωση  πεντηκονταετίας. Λίγο μετά, το 1993, εκδόθηκε και νέο γραμματόσημο από τα ΕΛ.ΤΑ αφιερωμένο στη μνήμη των μαχών.

Στην 80η επέτειο, η επιμνημόσυνος δέηση έχει προγραμματισθεί για αύριο Σάββατο 22 Οκτωβρίου 2022, με υπεύθυνο της διοργάνωσης τον Ακόλουθο Άμυνας, Πλοίαρχο κ.Μιχάλη Τσιλιγκάκη και τους συνεργάτες του  παρουσία του Υπαρχηγού Γενικού Επιτελείου Εθνικής Άμυνας, Αντιναυάρχου κ. Ιωάννου Δριμούση, του  Έλληνα Πρέσβη στην Αίγυπτο  κ. Νικολάου Γαριλίδη και των λοιπών διπλωματικών , Κοινοτικών και Θρησκευτικών αρχών, των Ελληνικών εκπαιδευτικών μονάδων, του τμήματος Προσκόπων Καϊρου και Αλεξανδρείας και άλλων επισήμων.

Το βασικό μήνυμα του μνημείου συνεχίζει να είναι επίκαιρο. “ΓΙ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΑΞΙΖΕΙ ΝΑ ΖΕΙΣ, ΜΗ ΔΙΣΤΑΖΕΙΣ ΚΑΙ ΝΑ ΠΕΘΑΝΕΙΣ.”. Αιωνία η μνήμη των πεσόντων.