Το ρομαντικό και συνάμα μοναχικό ταξίδι μιας ταξιδεύτριας της γνώσης
Βασίλης Α. Πουλαρίκας
Η κυρία Φλώρα Βαφέα είναι σίγουρα μια ιδιαίτερη περίπτωση ανθρώπου που σε καμία περίπτωση δεν περνάει απαρατήρητη, από την στιγμή που κάποιος την γνωρίσει. Και αυτό γιατί ισορροπεί στο βλέμμα της μια πλειάδα ποιοτικών χαρακτηριστικών που κάνουν την όποια κουβέντα μαζί της ένα γοητευτικό ταξίδι, που δεν θέλεις επ’ ουδενί να τελειώσει, στον γοητευτικό κόσμο της απέραντης και αχαρτογράφητης επιστημονικής γνώσης, και όχι μόνο.
Ξεκίνησε την επαγγελματική της πορεία ως Μαθηματικός στην Ελλάδα διδάσκοντας σε διάφορα σχολεία της Μέσης Εκπαίδευσης: Μαθηματικά, Αστρονομία και Ηλεκτρονικούς Υπολογιστές. Το κομβικό και καρμικό συνάμα σημείο της ζωής της ήταν τα Χριστούγεννα του 1994, όπου και ταξιδεύει με την οικογένειά της στην Αίγυπτο για πρώτη φορά και συνειδητοποιεί βαθιά μέσα στην καρδιά της, ότι το ταξίδι αυτό για την ίδια δεν έχει πια επιστροφή.
Γυρίζει λοιπόν σελίδα και το 1996 την βρίσκει στο Κάιρο, μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο Πανεπιστήμιο του Καΐρου, και το 1997 ως μέλος της Ελληνικής Παροικίας να διδάσκει Μαθηματικά στην Αμπέτειο Σχολή. Ολοκληρώνει με υποτροφία το Μεταπτυχιακό της με θέμα τα Μαθηματικά των Αρχαίων Αιγυπτίων και βάζει πλώρη για το διδακτορικό της που το ολοκληρώνει στην Γαλλία με θέμα την Επιστημολογία και την Ιστορία των Επιστημών και της Τεχνολογίας. Και όλα αυτά διδάσκοντας παράλληλα και στην Αμπέτειο και τους δεκάδες μαθητές της, τους οποίους αποχαιρετά οριστικά το 2016 για να αφοσιωθεί εξολοκλήρου στην εις βάθος έρευνα και την σπουδή της αγαπημένης της επιστήμης.
Δημοσιεύει πολυάριθμες μελέτες σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά και κάνει τις Βιβλιοθήκες της Αιγύπτου το δεύτερό της σπίτι, αναζητώντας πρωτότυπα κειμήλια επιστημονικής γνώσης, αρχαίους κώδικες που τα πιάνει στα χέρια της και τα μελετάει όλα αυτά τα χρόνια με απίστευτη επιμονή, εισφέροντας τα μέγιστα στην παγκόσμια γνώση.
Αφορμή για αυτήν την συνέντευξη, είναι η έκδοση του τελευταίου της βιβλίου, με τίτλο «Η αποδιδόμενη στον Πτολεμαίο πραγματεία Dhāt al-kursī, περιγραφή και χρήση μιας ουράνιας σφαίρας με βάση», που μόλις κυκλοφόρησε από τον Βέλγικο εκδοτικό οίκο Brepols, υπό την επιμέλεια της Βαυαρικής Ακαδημίας Επιστημών.
Την συναντήσαμε στο Ελληνικό Κέντρο Καΐρου, το ιστορικό αυτό σωματείο της Παροικίας μας που σήμερα σφύζει από ζωή, και μιλήσαμε μαζί της για την γοητεία της επιστήμης, για την έρευνα και την φιλοσοφία, για την επαφή με τον Θεό, αλλά και όλα αυτά που κάνουν την ζωή μας, μια περιπέτεια που αξίζει πραγματικά να γευτούμε. Απολαύστε την.
Αν διαλέγατε έναν χαρακτηρισμό για να περιγράψετε τον εαυτό σας ποιον θα διαλέγατε;
Ο κάθε άνθρωπος είναι μια πολλαπλότητα, που το κάθε της στοιχείο εμφανίζεται και αναπτύσσεται ανάλογα με το εκάστοτε περιβάλλον. Θα έλεγα, λοιπόν, ότι είμαι μια εξερευνήτρια που ταξιδεύει σε τόπους και χρόνους αναζητώντας γνώσεις και βιώματα, αναπτύσσοντας και χρησιμοποιώντας αυτήν την εγγενή μου πολλαπλότητα, και πορευόμενη -με λεπτές ισορροπίες- προς το φως.
Πώς κάρπισε στην ζωή σας ο σπόρος μιας ολόκληρης ζωής στην Αίγυπτο;
Η αγαπημένη γη της Αιγύπτου μου προσέφερε τις καλύτερες δυνατές συνθήκες για να ζήσω μία ήρεμη ζωή με ιδιαίτερα πολύτιμες στιγμές, να γνωρίσω την αγάπη και την αλληλεγγύη μεταξύ των ανθρώπων, να μεγαλώσω τα παιδιά μου σε ένα ανθρώπινο περιβάλλον, να συναναστραφώ με ξεχωριστούς και αγαπημένους ανθρώπους, να θαυμάσω την διαφορετικότητα και την ομορφιά της φύσης στα μικρά και τα μεγάλα μεγέθη της.
Τι σημαίνει για εσάς ο «Επιστήμονας Άνθρωπος» και ποια είναι η οπτική του στο μυστήριο της ύπαρξης;
Για μένα ο «Επιστήμονας Άνθρωπος» είναι εκείνος που αναπτύσσεται πολύπλευρα βλέποντας τον εαυτό του και το κάθε έργο του να εντάσσεται στην πορεία της ανθρωπότητας και τα επιτεύγματά της, και που πράττει έχοντας συναίσθηση ότι κάθε ενέργειά του θα έχει τις συνέπειες της, μικρές ή μεγάλες, στους συνανθρώπους του.
Πιστεύετε στην ύπαρξη του Θεού, ως νοηματοδότη και δημιουργού της πλάσης; Νιώθετε την ανάγκη να αποδείξετε την ύπαρξη ή την μη ύπαρξή του;
Οι εμπειρίες της ζωής μου και η εξέλιξή της δεν μου αφήνουν περιθώριο για αμφιβολία…
Ποιο ήταν το πρωταρχικό σας έναυσμα για να ασχοληθείτε με τον Πτολεμαίο και τα έργα του ή για να είμαστε πιο σαφείς να ασχοληθείτε και με τα αποδιδόμενα σε αυτόν έργα;
Ο Κλαύδιος Πτολεμαίος έζησε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου γύρω στο 150 μ.Χ. Συγκέντρωσε την προϋπάρχουσα επιστημονική γνώση και την κατέγραψε σε πολυάριθμα βιβλία γράφοντας στην Ελληνική Γλώσσα. Από αυτά ένα μέρος διασώθηκε αυτούσιο ως σήμερα, επιζώντας από μεγάλες καταστροφές, ένα μέρος διασώθηκε μόνο μέσω Αραβικών ή Λατινικών μεταφράσεων κι ένα άλλο μέρος χάθηκε στην πορεία του χρόνου. Ιδιαίτερα η Μαθηματική Σύνταξις του Πτολεμαίου, γνωστή και ως Αλμαγέστη, ήταν το κυριάρχο αστρονομικό εγχειρίδιο από την εποχή του έως την εποχή του Κοπέρνικου και του Γαλιλαίου όπου το Πτολεμαϊκό σύστημα απορρίφθηκε. Για κάθε μελετητή της Ιστορίας της Αστρονομίας η μελέτη του έργου του Πτολεμαίου είναι κεφαλαιώδης. Όμως η αίγλη του ονόματός του και η σύνδεσή του με την έννοια της κορυφαίας επιστήμης της εποχής προκάλεσε την χρήση του ονόματός του σε έργα που δεν του ανήκουν, τα καλούμενα Πτολεμαϊκά ψευδεπίγραφα. Πολλά έργα που φέρουν το όνομά του και τα οποία διασώζονται σε ελληνική, αραβική ή λατινική γλώσσα, δεν έχουν μελετηθεί καθόλου, ώστε να διευκρινιστεί αν είναι δικά του έργα, ή ψευδεπίγραφα. Στην κατεύθυνση αυτή μελέτησα την αραβική πραγματεία «ذات الكرسي» (Dhāt al-kursī /Δατ αλ-κούρσι) που περιγράφει μια ουράνια σφαίρα με βάση, και τους τρόπους που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την επίλυση αστρονομικών προβλημάτων. Η πραγματεία αποδίδεται στον Πτολεμαίο σε μερικά από τα χειρόγραφα, και η έρευνα έγινε στα πλαίσια του πρότζεκτ Ptolemaeus Arabus et Latinus της Βαυαρικής Ακαδημίας Επιστημών. Η έρευνά μου μέσα από 23 χειρόγραφα της πραγματείας αυτής, που προέρχονται από διάφορα μέρη του κόσμου, έδειξε ότι το έργο αυτό δεν είναι του Πτολεμαίου, αλλά αποτελεί σύνοψη με παραλλαγές της αντίστοιχης αστρονομικής πραγματείας του επιφανούς Έλληνα επιστήμονα και μεταφραστή Κώστα γιου του Λουκά (Qūstā ibn Luqā / قسطا ابن لوقا), που γεννήθηκε στο Baalbek και πέθανε γύρω στο 912 μ.Χ.
Μιλήστε μας λίγο για την μεθοδολογία της έρευνάς σας; Τις δυσκολίες και τις απογοητεύσεις, τις χαρές αλλά και τους ανθρώπους που ίσως σας βοήθησαν να πάτε ένα βήμα παραπέρα.
Η κάθε έρευνα είναι ένα μεγάλο ταξίδι. Απαιτεί πολύ χρόνο, αφοσίωση, επιμονή, συνεργασίες με άλλα άτομα διαφόρων ειδικοτήτων από μακρινά μέρη. Ειδικά στα πλαίσια των δικών μου ερευνών στην Ιστορία της Αραβικής Αστρονομίας, το πρώτο βήμα είναι η αναζήτηση των απαραίτητων χειρογράφων στις αντίστοιχες βιβλιοθήκες. Ακολουθεί η ανάγνωση και η αντιγραφή των κειμένων σε ψηφιακή μορφή. Επειδή οι πηγές είναι χειρόγραφες, υπάρχουν πολλές διαφορές στο κείμενο, οι οποίες πρέπει να εξεταστούν από γραμματική, συντακτική, νοηματική αλλά και επιστημονική άποψη, ώστε να γίνει η σωστή επιλογή του κατάλληλου όρου για το κάθε σημείο του κειμένου. Έπειτα μεταφράζεται το κείμενο από τα Αραβικά στα Αγγλικά, με παράλληλη μαθηματική μελέτη, ώστε να επιβεβαιωθεί η ορθότητά του. Πολλές φορές απαιτούνται πολύπλοκα σχήματα που γίνονται όλα με ψηφιακά μέσα. Επειδή συνήθως ασχολούμαι με μελέτες παλαιών αστρονομικών οργάνων, όπως αστρολάβων, ουρανίων σφαιρών, κρικωτών σφαιρών κ.α., χρειάζεται να κατασκευάσω τα αστρονομικά αυτά όργανα, ώστε να τα χρησιμοποιήσω και να επιβεβαιώσω την ορθότητα της περιγραφής των μεθόδων. Χρειάζεται επίσης μελέτη της εποχής που γράφτηκε το κάθε έργο, ίσως και το κάθε χειρόγραφο, ώστε να διαπιστωθεί ποιες ήταν οι πηγές του συγγραφέα, από ποιους επηρρεάστηκε, ποιες ήταν οι αυθεντικές δικές του ιδέες, ποια ήταν και πώς κυκλοφορούσε η επιστημονική γνώση σε εκείνη την μακρινή εποχή.
Χρειάζεται επιμονή και υπομονή για να προχωρήσει κανείς. Την πρώτη φορά που πήρα αραβικό χειρόγραφο για να το μελετήσω το 2001, έκανα μια βδομάδα για να καταφέρω να διαβάσω και να κατανοήσω την πρώτη σελίδα. Μετά, σιγά-σιγά αποκτάται η εμπειρία και όλα κυλούν πιο γρήγορα, πιο εύκολα και σε καλύτερο επίπεδο.
Η μεγάλη χαρά είναι που ξεκινάς από ένα βουνό από χειρόγραφα, πολλές φορές δυσανάγνωστα, και σιγά-σιγά ανακαλύπτεις όλα τα μυστικά που κρύβουν, γίνονται χειροπιαστά αστρονομικά όργανα με φυλλάδιο οδηγιών χρήσης. Καταφέρνεις να βουτήξεις στο μακρυνό παρελθόν, να ανασύρεις τη χαμένη γνώση, να την φέρεις στο φως του παρόντος και να την μοιραστείς με όσους ενδιαφέρονται.
Σε κάθε μελέτη υπάρχει ένα πλήθος ανθρώπων που συμβάλλουν δημιουργικά στην διεξαγωγή της, και τους χρωστάμε πάντα ευγνωμοσύνη. Όπως υπάρχουν άνθρωποι σε όλη την πορεία της ζωής μας που μας βοήθησαν να προχωρήσουμε και να αποκτήσουμε τα απαραίτητα προσόντα για την διεξαγωγή της έρευνας αυτής, ανάμεσά τους οι γονείς μας, οι δάσκαλοί μας από το Δημοτικό σχολείο έως το Πανεπιστήμιο, οι συνάδελφοι στην έρευνα, η οικογένεια κι οι φίλοι που μας δίνουν κουράγιο αλλά και πρακτική βοήθεια πολλές φορές. Και την ευγνωμοσύνη αυτήν την χρωστάμε σε όλη την ανθρωπότητα, κι οφείλουμε να δίνουμε κι εμείς την συμβολή και την βοήθειά μας στον καθένα που την χρειάζεται.
Συναντηθήκαμε στο Ελληνικό Κέντρο και φέρατε μαζί σας και μας προσφέρατε την τελευταία σας πραγματεία για το «Στομάχιον» του Αρχιμήδη. Φέρατε μαζί σας και αντίγραφα από Αραβικά και Ελληνικά συγγράμματα πάνω σε αυτό το θέμα. Μιλήστε μας για αυτό σας το έργο;
Το Στομάχιον ή Οστομάχιον είναι ένα αρχαίο ελληνικό παιχνίδι παρόμοιο με το γνωστό μας Κινέζικο Τάνγκραμ. Αποτελείται από ένα τετράγωνο ή ορθογώνιο παραλληλόγραμμο χωρισμένο σε 14 σχήματα: 11 τρίγωνα, 2 τετράπλευρα, 1 πεντάγωνο. Με αυτά μπορούν να δημιουργηθούν διάφορα σχήματα. Ο Αρχιμήδης έγραψε μια πραγματεία αγνώστου μεγέθους μελετώντας το Στομάχιον. Από αυτήν, μόνο η αρχή της διασώθηκε στα ελληνικά, κάτω από το κείμενο ενός προσευχηταρίου σε έναν παλίμψηστο κώδικα του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων. Ένα άλλο μικρό τμήμα της πραγματείας μεταφράστηκε στα Αραβικά κι έχει διασωθεί τουλάχιστον σε 4 χειρόγραφα. Ο Αρχιμήδης, σύμφωνα με σύγχρονες μελέτες, διερεύνησε το πλήθος των τρόπων με τους οποίους τα 14 σχήματα μπορούν να συναρμολογηθούν, ώστε να σχηματιστεί το αρχικό τετράγωνο ή ορθογώνιο, αναπτύσσοντας τον κλάδο των Μαθηματικών που ονομάζουμε σήμερα Συνδυαστική Ανάλυση. Σύχγρονοι υπολογισμοί δίνουν 17.152 διαφορετικούς τρόπους συναρμολόγησης για να προκύψει το αρχικό σχήμα.
Σε συνεργασία με τον καθηγητή Αντώνη Τσολομύτη και την Δρ. Δήμητρα Καλησπέρη από το Μαθηματικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αιγαίου στη Σάμο ετοιμάσαμε μια μελέτη (σε ελληνική γλώσσα) που περιέχει το αρχαίο ελληνικό κείμενο από το παλίμψηστο, κριτική έκδοση του Αραβικού κειμένου από τα 4 αραβικά χειρόγραφα, μετάφραση στα Νέα Ελληνικά καθώς και μαθηματική απόδοση του κειμένου.
Από την εποχή που ο Ερατοσθένης μέτρησε την περιφέρεια της Γης, κινήθηκαν τα γρανάζια του Μηχανισμού των Αντικυθήρων, του πρώτου γνωστού υπολογιστή της ανθρωπότητας και ο Κλαύδιος Πτολεμαίος συνέλαβε αστρονομικές ιδέες που φώτισαν την ανθρωπότητα για πολλούς αιώνες, έχουμε διανύσει τεράστια βήματα στην κατανόηση του σύμπαντος κόσμου. Ο άνθρωπος όμως, ως υπαρξιακή οντότητα σκοτώνεται αλύπητα για ίδιο και απαράλλακτο «κομμάτι γης» ή για την αντίστοιχη «Ελένη» ξεκινώντας τους Τρωικούς πολέμους των ημερών μας. Πώς νιώθετε ζώντας σε ένα κόσμο με τόσες αντιθέσεις;
Η επιστημονική έρευνα, οι ανακαλύψεις και οι εφευρέσεις είναι πόλος έλξης για την ανθρωπότητα σε όλη την πορεία της εξέλιξής της. Μπορούμε όλο και καλύτερα να κατανοήσουμε τον κόσμο και να βελτιώσουμε τις συνθήκες της ζωής μας χρησιμοποιώντας την τεχνολογία, και μάλιστα τα τελευταία χρόνια με ταχύτατους ρυθμούς. Δυστυχώς όμως ο άνθρωπος κρύβει μέσα του και πολύ άσχημες πλευρές. Χρησιμοποιεί την βία για να αποκτήσει περισσότερα πλούτη ή κυριαρχία. Και στη σημερινή εποχή έχει την δυνατότητα να χρησιμοποιήσει όλην αυτήν την προηγμένη τεχνολογία για να πολλαπλασιάσει την ισχύ των βίαιων ενεργειών του. Βλέπουμε καθημερινά τις απάνθρωπες μαζικές δολοφονίες αθώων παιδιών και αμάχων στις γειτονικές μας χώρες. Ακόμα και στις χώρες που επικρατεί ειρήνη, οι άνθρωποι από μικρά παιδιά «εκπαιδεύονται» στην χρήση βίας μέσω πολεμικών παιχνιδιών, βιντεοπαιχνιδιών, ταινιών, αλλά και ζωντανών περιστατικών από την καθημερινότητα. Η Ιστορία διδάσκει, αλλά κάποιοι δεν θέλουν να διδαχτούν.
Το πρώτο βήμα που οφείλει να κάνει ο κάθε άνθρωπος είναι να ελέγξει τον εαυτό του και να τον διορθώσει, και όσο μπορεί, ταυτόχρονα, να προσπαθεί να βελτιώσει τις κοινωνικές συνθήκες, ώστε να γίνονται κατάλληλες για την πολύπλευρη καλλιέργεια του ανθρώπου. Σήμερα, δυστυχώς, το χρήμα και το κέρδος έχουν γίνει τα πιο πολυπόθητα «αγαθά» σε πολλές κοινωνίες, βάζοντας σε δεύτερη μοίρα την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, αλλά ακόμα και την ζωή του συνανθρώπου.
Ας γυρίσουμε τώρα τον χρόνο λίγο πίσω στην εποχή της Αμπετείου, αλλά και ας μιλήσουμε και για το σήμερα που διδάσκετε πλέον την Ελληνική γλώσσα στο Πανεπιστήμιο Αλ-Άζχαρ και στο Πανεπιστήμιο του Καΐρου. Ποιο είναι το μεγαλύτερο σας κέρδος, αλλά και τα διδάγματα που αποκομίσατε από την επαφή και την ενεργή σας αλληλεπίδραση με τους νεαρούς μαθητές;
Το πιο σημαντικό για μένα προσωπικά είναι πως η Αμπέτειος μου έδωσε την ευκαιρία να βρίσκομαι στην Αίγυπτο και να ζήσω μια ζωή όπως μου ταιριάζει. Είχα την χαρά να διδάξω στην Αμπέτειο για πολλά χρόνια, κι έτσι γνώρισα αρκετά καλά τις ελληνικές οικογένειες του Καΐρου. Οι μαθητές της Αμπετείου ξεχώριζαν για το ήθος τους, την αγάπη και την αλληλεγγύη που είχαν μεταξύ τους. Όλοι ήταν μια παρέα ανεξάρτητα από ηλικία. Στην Ελλάδα δεν υπήρχε αυτό, κι ας μην μιλήσουμε για την σημερινή κατάσταση στα σχολεία της Ελλάδας, που τρομάζουμε διαβάζοντας απίστευτα συμβάντα. Τα τρία παιδιά μου που φοίτησαν στην Αχιλλοπούλειο και την Αμπέτειο ενσωματώθηκαν αμέσως, έκαναν καλούς φίλους, και ακόμα, μετά από τόσα χρόνια, διατηρούν την στενή φιλία τους κι ας είναι διασκορπισμένοι σε διάφορα σημεία του πλανήτη. Πέρασαν εξαιρετικοί μαθητές από την Αμπέτειο κατά την διάρκεια της θητείας μου, και σήμερα είναι διακεκριμένοι και επιτυχημένοι ο καθένας στον τομέα του. Χαίρομαι πολύ όταν τους συναντώ ή μαθαίνω νέα τους, και τους καμαρώνω. Ποια μεγαλύτερη ικανοποίηση υπάρχει για έναν δάσκαλο;
Το 2016 μου ζήτησαν να διδάξω Ελληνική Γλώσσα στη Σχολή Γλωσσών και μετάφρασης του Πανεπιστημίου αλ-Άζχαρ. Είμαι μαθηματικός κι αγαπώ την εκμάθηση γλωσσών· βλέπω την κάθε γλώσσα σαν ένα μαθηματικό κώδικα που αν γνωρίζεις τους κανόνες που τον διέπουν μπορείς να τον χρησιμοποιείς για να κωδικοποιείς και να αποκωδικοποιείς τα διάφορα νοήματα. Με αυτό το πνεύμα ξεκίνησα την διδασκαλία μελετώντας ακόμα βαθύτερα την Ελληνική Γλώσσα και συγκρίνοντας την δομή της με την δομή της Αραβικής, ώστε να βοηθηθούν οι Αραβόφωνοι φοιτητές να την προσλάβουν. Το 2021 άρχισα να διδάσκω Ελληνική Γλώσσα και στο Πανεπιστήμιο του Καΐρου. Και στα δύο πανεπιστήμια είχα την χαρά να έχω κάποιους εξαιρετικούς φοιτητές που αγάπησαν την Ελληνική Γλώσσα, και μέσα στα τέσσερα χρόνια των σπουδών τους κατάφεραν να αγγίξουν ένα υψηλό επίπεδο γνώσης της.
Να κλείσουμε την ενδιαφέρουσα αυτή κουβέντα μας με μια αναφορά στον σημαντικό Ελληνικό Ναυτικό Όμιλο του Καΐρου που είστε ενεργό μέλος κωπηλατώντας χρόνια τώρα στον Νείλο, αλλά και για όλα τα σημαντικά δρώμενα της Ελληνικής Κοινότητας του Καΐρου που σας βλέπουμε να παρακολουθείτε κατά καιρούς. Μιλήστε μας για την εμπειρία σας όλα αυτά τα χρόνια με τους Αιγυπτιώτες Έλληνες της Νειλοχώρας;
Για εμένα η ανακάλυψη του ΕΝΟΚ λίγες μέρες μετά την εγκατάστασή μου στο Κάιρο το 1996 ήταν πολύ σημαντική. Έπαιρνα τα βιβλία και τις σημειώσεις μου και μελετούσα καθισμένη δίπλα στο νερό του Νείλου. Αργότερα δοκίμασα τις κωπηλατικές λέμβους κι ενθουσιάστηκα: ωραία άθληση σε συνδυασμό με βόλτα στον Νείλο, βλέποντας κάθε λογής πουλιά να πετούν κοντά μου, τσαλαπετεινούς να αρπάζουν ψαράκια, γεράκια να κόβουν βόλτες με απλωμένες φτερούγες, κατάλευκους ερωδιούς να ταξιδεύουν πάνω σε μια νησίδα βλάστησης που παρασέρνει το ρεύμα του ποταμού… Η ροή του αιώνιου Νείλου ξεπλένει το σώμα από την κούραση, αναζωογονεί το πνεύμα και προσδίδει δημιουργική διάθεση και ηρεμία.
Όσο για τους Έλληνες της Αιγύπτου, νιώθω ότι είμαστε μια συνέχεια από την αρχαιότητα ως σήμερα. Από τον Σόλωνα, τον Θαλή, τον Πυθαγόρα και τον Ηρόδοτο, στους επίγονους του Μεγάλου Αλεξάνδρου και τους Έλληνες του Μουσείου και της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας, ως την ύστερη ελληνική παροικία από τον 19ο αιώνα μέχρι σήμερα, αλλά και την Μονή Σινά που διατηρείται ελληνική από την εποχή της Αγίας Ελένης ανελλιπώς μέχρι σήμερα. Έχουμε κάνει την Αίγυπτο πατρίδα μας, διατηρώντας τα σχολεία, τις εκκλησίες, το νοσοκομείο, το γηροκομείο, το προσκοπείο, τα πολιτιστικά μας, και διατηρώντας έτσι την γλώσσα, τις παραδόσεις μας και κάθε τι ελληνικό.
