Η κεντρική πλατεία της Αλεξάνδρειας

Προξένων, Μωχάμεντ Άλη, Μανσίγια, Ταχρίρ 

          Όταν στα 1801 ο Μωχάμεντ Άλη στάλθηκε στην Αίγυπτο από την Πύλη επικεφαλής 5.000 Αλβανών, η Αλεξάνδρεια ήταν σχεδόν ακατοίκητη, αφού οι περί τις 5.000 ψυχές που ζούσαν εκεί, μεταξύ των οποίων και αρκετοί Έλληνες, είχαν συγκεντρωθεί λόγω της επιβίβασης των γαλλικών στρατευμάτων του Ναπολέοντα, όντας μικροπωλητές, αχθοφόροι και οδηγοί που είχαν ακολουθήσει το γαλλικό στρατό.

Αμέσως όταν ο Μωχάμεντ Άλη κατέστη το 1805 Βαλής της Αιγύπτου φρόντισε να ξεκινήσουν εργασίες δημοσίου συμφέροντος στην Αλεξάνδρεια, αφού ήθελε να την καταστήσει συμπρωτεύουσα της χώρας του. Έτσι, αφού ο Άμρ Εμπν ελ Ας είχε καταστρέψει και αποκόψει τη διώρυγα που ύδρευε την πόλη, ο Μωχάμεντ Άλη διέταξε την όρυξη νέας διώρυγας, η οποία και ονομάστηκε Μαχμουδία προς τιμήν του Οθωμανού Σουλτάνου Μαχμούτ. Τροφοδοτούμενη τώρα με νερό η Αλεξάνδρεια, άρχιζε να προσελκύει πλήθος τεχνικών, εργατών και ειδικών για την οικοδόμηση της.

Όπως αναφέρει ο Κρίνο δε Κάστρο, ο πρώτος δρόμος της γεμάτης αμμώδεις λοφίσκους και σπασμένους κίονες πόλης χαράχτηκε από την αποβάθρα του λιμένα ως την Πύλη της Ρωζέττης, δηλαδή περίπου ως το τέλος της μετέπειτα οδού Φουάτ, με μία μεγάλη πλατεία στα μέσα της διαδρομής σχήματος παραλληλόγραμμου μήκους 450μ. και πλάτους 100μ. Οι συνοικισμοί άρχιζαν από τη θάλασσα του τελωνείου με επέκταση προς τ΄ ανατολικά, οι δε πρώτοι λίθοι για τις οικοδομές πάρθηκαν από τα ερειπωμένα τείχη της αραβικής εποχής.

Τα γύρω οικόπεδα της κεντρικής αυτής πλατείας λοιπόν, δόθηκαν αρχικά στις κυριότερες ξένες δυνάμεις, όπου και κτίστηκαν τα προξενεία τους. Έτσι, της δόθηκε η ονομασία Πλατεία των Προξένων και εκτός από τα προξενεία περιβαλλόταν από διάφορα οικήματα, όπως το Μέγαρο Ζιζίνια, με πλήθος καταστημάτων και κέντρων διασκεδάσεων. Φωτιζόταν δε με λύχνους πετρελαίου ως το 1865, οπότε η Αιγυπτιακή Κυβέρνηση παραχώρησε στην εταιρία Καρόλου Λεμπόν το δικαίωμα φωτισμού της πόλης με αεριόφως. Προς την παραλία ανεγέρθηκαν διάφορα παραπήγματα, τα οποία στέγαζαν θέατρα ποικιλιών, ενώ τα καφενεία προσλάμβαναν διάφορες ορχήστρες προς τέρψη των Αλεξανδρινών. Τα περισσότερα ζυθοπωλεία και εστιατόρια ανήκαν σε Έλληνες και χρόνο με το χρόνο η πλατεία κατέστη το κέντρο της Αλεξάνδρειας από κάθε άποψη.

Ας σημειωθεί πως ο Μιχαήλ Τοσίτσας, στενός φίλος του Μωχάμεντ Άλη, σε ολόκληρη τη δυτική πλευρά της πλατείας είχε κτίσει ένα μεγαλοπρεπές μέγαρο, το οποίο αρχικά φιλοξένησε την Τράπεζα του Κράτους που στις 27/1/1843 είχε ιδρύσει ο Αντιβασιλέας με 700.000 δολάρια κεφάλαιο. Από αυτά τα 400.000 είχε καταθέσει άτοκα ο Μωχάμεντ Άλη και τα υπόλοιπα οι δύο διευθυντές της Τράπεζας, ήτοι ο Τοσίτσας (200.000) και ο Γάλλος Παστρέ (100.000).

Στις 11/8/1872 τοποθετήθηκε στο κέντρο της πλατείας το έφιππο άγαλμα του Μωχάμεντ Άλη, το οποίο είχε σμιλεύσει ο Henri AlfredJacquemart, το βάθρο του ήταν έργο του Luis-Victor Louvet, ενώ εκτελέστηκε και πιθανώς τροποποιήθηκε στην Αλεξάνδρεια από τον Ambroise Baudry. Έτσι, η πλατεία μετονομάστηκε σε Πλατεία Μωχάμεντ Άλη.

Μετά την επανάσταση του Οράμπι του 1882 και τους σχετικούς βομβαρδισμούς, η πόλη ανοικοδομήθηκε και χρειάστηκε να κτιστούν εκ νέου τα οικοδομήματα γύρω από την πλατεία, εκτός από την Εκκλησία του Αγίου Μάρκου που είχε διασωθεί. Μεταξύ των νέων κτισμάτων ήταν η Οθωμανική Τράπεζα, η Στοά Μενάς, η Στοά αδελφών Μομφεράτου, η οκέλα Πρίμι, κ.ά., κτίσματα που σχημάτιζαν ένα εκπληκτικά ομοιογενές αρχιτεκτονικό σύνολο και πολλά διασώζονται ως τις μέρες μας. Τότε λοιπόν η πλατεία μετονομάστηκε σε Πλατεία Μανσίγια. Ας σημειωθεί πως σ΄ ένα από τα όμορφα αυτά κτίρια φιλοξενήθηκε από το 1899 η περίφημη Μπόρσα, το χρηματιστήριο της πόλης, που έμελλε να καταστραφεί ολοσχερώς από πυρκαγιά το 1977 κατά τη διάρκεια ταραχών λόγω της οικονομικής κρίσης. Μετά την ανοικοδόμηση της λοιπόν, η πλατεία φιλοξένησε πλείστα ελληνικά ζυθοπολεία τα οποία προσέλκυαν τα απογεύματα τους Αλεξανδρινούς, ενώ κάποιοι απολάμβαναν τη βραδινή δροσιά στα κηπάρια της πλατείας και κάποιοι άλλοι τη μουσική από τις ορχήστρες των διαφόρων καφενείων. Ας σημειωθεί πως ο κήπος προς τη θάλασσα καλούταν Γαλλικός Κήπος και αργότερα φιλοξένησε ένα όμορφο σιντριβάνι.

Μετά την ενθρόνιση το 1936 του Βασιλέα Φαρούκ η πλατεία μετονομάστηκε σε Πλατεία Ταχρίρ και το 1955 λόγω της αποφάσεως διεύρυνσης της οδού από το τελωνείο ως την πόλη κατεδαφίστηκαν τα κτίρια που αποτελούσαν τη δυτική της πλευρά. Τα δε παλιά ζυθοπωλεία έδωσαν τη θέση τους σε εμπορικά καταστήματα, η δε ανατολική πλευρά των κήπων μετατράπηκε σε πάρκινγκ. Ήταν πάντως στην πλατεία αυτή που το 1956 ο Νάσερ ανακοίνωσε στους Αλεξανδρινούς την εθνικοποίηση της Διώρυγας του Σουέζ.  Και η ιστορική πορεία της πλατείας στο χρόνο συνεχίζεται…

Πηγές : ¨Ταχυδρόμος¨, Αλεξάνδρεια 12/12/1955 – ¨Αίγυπτος¨, εκδ. Galimard, σ.σ. 180-181

 Ν.ΝΙΚΗΤΑΡΙΔΗΣ

Στη βασική φωτογραφία απεικονίζεται η κεντρική πλατεία Αλεξανδρείας κατά τη δεκαετία 1880 – 1890