Ο χορός από την αρχαία Αίγυπτο στην αρχαία Ελλάδα

Δύο αξιοθαύμαστοι πολιτισμοί, ο καθένας με την δική του σύσταση και μορφή, οι οποίοι έδωσαν στο χορό εξέχουσα θέση σε όλες τις πτυχές την κοινωνικής ζωής. Πράγματι, ο χορός διασχίζοντας τους μεσογειακούς πολιτισμούς (Χαλδαίους, Ασσύριους, Σουμέριους, Βαβυλώνιους) έφτασε για πρώτη φορά στην πλήρη άνθησή του στους προχριστιανικούς  πολιτισμούς και αυτό λειτούργησε θετικά στο να γίνει αποδεκτός από όλα τα κοινωνικά στρώματα και να εξυπηρετεί ανάγκες των εκάστοτε αρχαίων πολιτισμών. Πώς όμως έγινε αυτό; Ποιον σκοπό εξυπηρετούσε αρχικά και που τελικά κατέληξε; Σε αυτά τα ερωτήματα θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε στη συνέχεια μέσα από το πρίσμα της εξέλιξης του χορού σε αρχαία Αίγυπτο και Ελλάδα και της παράλληλης συνεξέτασής τους.

Ο χορός στην αρχαία Αίγυπτο αναπτύχθηκε όταν υπήρχε ήδη μεγάλη ακμή την στιγμή που για πρώτη φορά η αιγυπτιακή κοινωνία ανέπτυξε μία πολυσύνθετη ταξική δομή με βασιλικές οικογένειες, εργάτες,  αγρότες και σκλάβους, μία ισχυρότατη τάξη ιερέων και αργότερα μία τάξη επαγγελματιών για ψυχαγωγία. Η τάξη των ιερέων είναι αυτή που σχετίζεται περισσότερο με τον χορό, γιατί γι’ αυτούς αποτέλεσε το κυρίαρχο μέσο θρησκευτικής έκφρασης. Τα μυστήρια της αιγυπτιακής μυθολογίας απεικονίζονταν μέσω δραματικών χορών. Κύριο θέμα της λατρείας τους ήταν ο θάνατος και η αναγέννηση.

Μέσα από αυτή έκαναν την εμφάνισή τους οι πρώτοι ασκημένοι χορευτές, οι οποίοι εκτελούσαν χορευτικά με σκοπό να κατευνάσουν τους Θεούς (μέσα από τον χορό, την μουσική, τραγούδι) και να βρεθεί  το νεκρό σώμα του Όσιρη. Αυτό όλο εκτελούνταν κατ’ επανάληψη  και έτσι δίνονταν η θρησκευτική παιδεία στους νέους. Είχαν στόχο να νικήσουν το θάνατο και το σώμα του νεκρού να αποκτήσει αθάνατη μορφή γι’ αυτό και οι τελετές ταφής είχαν σημασία για τους Αιγυπτίους. Χαρακτηριστική είναι η εικόνα του ενταφιασμού, όπου παρουσιάζεται ένας ειδικά ασκούμενος μίμος, ντυμένος με τα ρούχα του νεκρού, φορώντας μάσκα που πλησίαζε τα χαρακτηριστικά του νεκρού και προπορεύονταν μπροστά από την νεκρική άμαξα. Με την συνοδεία πένθιμης μουσικής, μέσα από την διαδικασία της παντομίμας, εκτελούσε κινήσεις για να δείξει τις σπουδαίες πράξεις του νεκρού.

Χαρακτηριστικά του αιγυπτιακού χορού (στο σημείο αυτό μπορούμε να μνημονεύσουμε τις στυλιζαρισμένες μορφές σε όλα τα ανάγλυφα) ήταν τα αργά, σταθερά βήματα, με τα χέρια σε έκταση. Έκαναν παράλληλα πηδήματα, τούμπες και περιστροφές στον αέρα. Σε πολλές περιπτώσεις απαραίτητη προϋπόθεση ήταν η ακροβατική προπόνηση, οπότε το επίπεδο δυσκολίας έφτανε στα ύψη όταν πρόσθεταν δύσκολες ακροβατικές φιγούρες στις χορογραφίες τους. Ποιος θα πίστευε πως η σημερινή «γέφυρα» και το «κατακόρυφο» καθώς και το άνοιγμα των ποδιών σε καθιστική στάση στις 180ο (σπαγγάτο) έχουν ξεπηδήσει από την αρχαία Αίγυπτο!

Πέραν όμως της εξέχουσας θέσης του χορού στην θρησκεία η γενικευμένη συμμετοχή που παρατηρούν οι μελετητές μας οδηγεί αβίαστα στο συμπέρασμα ότι ο χορός εξελίχθηκε σε μορφή ψυχαγωγίας ιδιαίτερα δημοφιλή σε όλες τις τάξεις. Οι βασιλιάδες είχαν ένα ντιζέρ στην υπηρεσία τους που χόρευε για όλες τις περιστάσεις. Οι δούλοι διδάσκονταν μουσική και χορό και βαθμιαία αναπτύχθηκε, όπως αναφέρθηκε στην εισαγωγή, τάξη επαγγελματιών για ψυχαγωγία. Ο χορός, λοιπόν, στην αρχαία Αίγυπτο ήταν καθολικός.

Τι ισχύει αντίστοιχα στην αρχαία Ελλάδα; Όπως στους Αιγυπτίους, ο χορός γνώριζε μεγάλη ανάπτυξη και στους αρχαίους  Έλληνες. Ξεκίνησε αρχικά ως θρησκευτική πράξη όπως είδαμε και με τους Αιγυπτίους αλλά και ως μέσο στρατιωτικής εκπαίδευσης. Σταδιακά πέρασε στο ελληνικό θέατρο και στην συνέχεια έγινε μέρος της λαϊκής ψυχαγωγίας.

Οι παλαιότερες μορφές χορού απαντούν στην Κρήτη  (3.000-4.000 π.Χ.). Ένα είδος αντρικού χορού με άλματα, φωνές και χτυπήματα των όπλων θεωρείται και το παλαιότερο. Στα αγόρια, όπως ήδη θίξαμε, ο χορός διδάσκονταν σαν βοήθημα για την στρατιωτική εκπαίδευση με κύριο παράδειγμα στην Σπάρτη. Λάμβαναν μέρος σε πυρρίχιους χορούς με σκοπό να προετοιμαστούν για την μάχη. Οι κινήσεις ήταν τόσο περίπλοκες, που απαιτούνταν για την εκτέλεσή τους μακροχρόνια εκπαίδευση και επαγγελματική κατάρτιση. Βλέπουμε από πολύ νωρίς επομένως μία διαφορετική χρήση του χορού σε σχέση με την αρχαία Αίγυπτο που ποτέ δεν χρησιμοποίησε τον χορό στην στρατιωτική εκπαίδευση.

Οι Έλληνες έπαψαν από νωρίς  να λατρεύουν τα ζώα και στην θέση τους έβαλαν έναν αριθμό θεοτήτων, με το σχήμα του άντρα και της γυναίκας.  Έτσι, οι ιεροτελεστίες της γονιμότητας για παράδειγμα γινόταν για χάρη του θεού Διονύσου. Μερικοί από τους συντρόφους του Διονύσου ήταν άνδρες που κατά το ήμισυ ήταν τράγοι (αρσενική αίγα), γι’ αυτό  οι χορευτές εκτελούσαν αυτούς τους ρόλους σε γιορτές φορώντας κοστούμια τράγου. Επίσης γίνονταν αγώνες που περιλάμβαναν χορούς με τραγωδούς κατά την διάρκεια του 6ου αιώνα π.Χ. Από εκεί βγήκε και ο όρος τραγωδία για την οποία ο Αριστοτέλης αναφέρει ότι προήλθε από τον διθύραμβο, στην διάρκεια του οποίου οι ανοιξιάτικες τελετουργίες της γονιμότητας και της αναγέννησης έπαιρναν χορικό και δραματικό χαρακτήρα μέχρι τελικά να αποκτήσουν τη μορφή έργου. Φυσικά γίνονταν γιορτές προς τιμήν και άλλων θεοτήτων όπως ο Απόλλων και η αδερφή του Άρτεμις, η Εκάτη, η Αθηνά, η Περσεφόνη κ.α. Ο χορός εντάχθηκε μετέπειτα στο αρχαίο θέατρο και στην εκπαίδευση. Αναπτύχθηκε ακόμη και μία τάξη επαγγελματιών χορευτών γεγονός που δείχνει άλλη μία ομοιότητα και σχέση με την αρχαία Αίγυπτο. Αυτοί οι επαγγελματίες εκτελεστές χορού είχαν αναπτύξει σε μεγάλο βαθμό την δεξιοτεχνία τους και έδιναν παραστάσεις σε καλεσμένους επί πληρωμή από τους οικοδεσπότες. Ακόμη και δούλοι εκπαιδεύονταν σαν χορευτές για να ψυχαγωγούν τον κόσμο που φιλοξενούνταν στο παλάτι.

Χαρακτηριστικά του χορού των αρχαίων Ελλήνων ήταν η ρωμαλέα και τέλεια κίνηση. Η ζωγραφική των αγγείων μας δείχνει πόζες δρομέων, άλματος, ομαδικών κυκλικών σχημάτων αλλά και ακροβατικών. Συχνή ήταν η χρήση της παντομίμας για να αποδώσει ο χορευτής μία ιστορία. Γενικά μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι οι Αιγύπτιοι άφησαν πιο δύσκολες και περίπλοκες πόζες στην ιστορία του χορού σε σχέση με τον αρχαίων Ελλήνων, όμως οι Έλληνες προσέφεραν πιο εντυπωσιακό θέαμα χάρη στη ρωμαλέα φύση των χορών και τον υπερβολικό ζήλο που έδειχναν χορεύοντάς τους.

Τελικά, συγκρίνοντας τα χαρακτηριστικά αλλά και την θέση που είχε ο χορός στους δύο πολιτισμούς βλέπουμε ότι: 1) και στις δύο περιπτώσεις είναι αναμφισβήτητη η σύνδεσή του με την θρησκεία σε πρωταρχικό στάδιο και 2) τελικά  κατέληξε να γίνει ψυχαγωγικό μέσο το οποίο συμμετείχαν  και απολάμβαναν  όλα τα κοινωνικά στρώματα. Όπως και να έχει από τους δύο αυτούς μεγάλους πολιτισμούς μπήκαν οι βάσεις για την ανάπτυξή του καθώς δόθηκε μέγιστη σημασία ως προς την τελειοποίησή του ανεξάρτητα με τον σκοπό τον οποίο υπηρετούσε.

Οι αρχαίοι είτε αυτοί ήταν Έλληνες είτε Αιγύπτιοι αναμφίβολα έδειξαν σεβασμό στον χορό και ανέδειξαν με τρόπο μοναδικό την σημασία του. Ένα ερώτημα όμως από μόνο του ξεπηδά: Πως αντιμετωπίζει η δική μας γενιά αυτό το θεμελιώδες συστατικό στοιχείο του πολιτισμού μας;

Πηγή: pemptousia.gr/ Κωνσταντίνα Μεσονύχτη, Δασκάλα χορού-Χορογράφος