O Γ. Μελαχροινούδης στο “Founoun” για τον Ελληνικό και Αιγυπτιακό κινηματογράφο

Συνέντευξη στο περιοδικό “Founoun” για τις τέχνες και στο δημοσιογράφο Bassant Yehia παραχώρησε o Γιάννης Μελαχροινούδης, ο Έλληνας Ερευνητής Ιστορίας Κινηματόγραφου. Τίτλος του ρεπορτάζ: “Η Αίγυπτος στη Μεσόγειο”.

Συνέντευξη: Γιάννης Μελαχροινούδης. Δημοσιογράφος: Bassant Yehia.
Μετάφραση από τα αραβικά στα ελληνικά: Γιώργος Αχιλλαδέλης – Γραφείο Δημόσιας Διπλωματιας της Ελληνικής Πρεσβείας στο Κάιρο.

Ήρθε η ώρα για την παραγωγή μιας Ελληνο-Αιγυπτιακής ταινίας με τη στήριξη και των δύο χωρών. Η τέχνη από μόνη της είναι μια γλώσσα που δεν έχει να κάνει με γεωγραφικά όρια και περιορισμούς. Η Αίγυπτος και η Ελλάδα είναι δύο διαφορετικοί πολιτισμοί, με δύο διαφορετικές γλώσσες. Ωστόσο, από την αλληλεπίδραση και την πρόσμειξή τους για εκατοντάδες χρόνια, οι δύο λαοί έχουν πολλά κοινά έθιμα και συμπεριφορές. Ακόμη και στον κινηματογράφο, ο Γιώργος Ιορδανίδης, η Αντρέ Ράιντερ και η Καίτη είναι καλλιτέχνες ελληνικής καταγωγής, αλλά επέλεξαν να κάνουν καριέρα στην Αίγυπτο όπου και παρέμειναν. Για τις πολύ στενές πολυσχιδείς σχέσεις και για τις ευκαιρίες καλλιτεχνικής συνεργασίας, θα μας μιλήσει ο Έλληνας ερευνητής του Κινηματογράφου, Γιάννης Μελαχροινούδης, υπεύθυνος για την πολιτιστική δραστηριότητα και την ανάπτυξη πολιτιστικών σχέσεων Ελλάδας – Αιγύπτου στην Ελληνική Πρεσβεία του Καΐρου.

Ο ίδιος μιλάει άπταιστα την αραβική γλώσσα και την αιγυπτιακή διάλεκτο, χάρη στις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο Ain Shams και έχει συμβάλλει στο κινηματογραφικό έργο, στην παραγωγή και τη σκηνοθεσία αρκετών ταινιών σε Ελλάδα και Αίγυπτο. – Η γνωριμία σας με τον αιγυπτιακό κινηματογράφο, πώς ξεκίνησε; Αν και Έλληνας στην καταγωγή, γεννήθηκα και πέρασα μεγάλο μέρος της ζωής μου στην Αίγυπτο, σπουδάζοντας , δουλεύοντας και ζώντας στην Αίγυπτο, όπως ο κάθε Αιγύπτιος πολίτης, Παρακολουθώντας την τηλεόραση, παρατήρησα ότι υπάρχουν ονόματα Ελλήνων καλλιτεχνών, οι οποίοι συμμετείχαν σε πολλά και μεγάλα αιγυπτιακά [κινηματογραφικά] έργα, γεγονός που με ώθησε να μάθω πώς και γιατί συμμετείχαν σε αυτά.

Με το χρόνο, με γοήτευσε πολύ η ιδέα της συγκριτικής μελέτης μεταξύ Ελληνικού και Αιγυπτιακού Κινηματογράφου και αποφάσισα να ειδικευτώ σε αυτό.

– Περιγράψτε μας πώς ξεκίνησε η κινηματογραφική συνεργασία μεταξύ Ελλήνων και Αιγυπτίων;

Είναι γνωστό ότι, μέχρι τη δεκαετία του (’50) Πενήντα, η μεγαλύτερη ξένη κοινότητα στην Αίγυπτο ήταν η Ελληνική, η οποία είχε εξαπλωθεί σε όλες τις περιοχές [της χώρας] από την Αλεξάνδρεια μέχρι το Ασουάν, έχοντας και καλλιτεχνικές δραστηριότητες.

Έτσι, ορισμένοι Έλληνες της Αιγύπτου ενδιαφέρθηκαν να προσχωρήσουν στην κινηματογραφική δραστηριότητα, δεδομένου ότι αποτελούσε αυτοτελή βιομηχανία. Αυτοί οι Έλληνες επέλεξαν την Αίγυπτο ως βάση για την εγκατάστασή τους. Στη συνέχεια ήρθαν και ελληνικοί θεατρικοί θίασοι που έκαναν περιοδείες, όπως περιόδευαν και οι αιγυπτιακοί θίασοι σε άλλες χώρες για να παρουσιάσουν τις παραστάσεις τους. Σε αυτό βοήθησε η παρουσία ορισμένων Ελλήνων και Αιγυπτίων που εργάζονταν ήδη στον τομέα του κινηματογράφου και ήθελαν να υλοποιήσουν αυτό το εγχείρημα, να δημιουργούν κινηματογραφικές ταινίες. Πράγματι, ορισμένα από αυτά τα θεατρικά έργα που παρουσίαζαν οι Ελληνικοί θίασοι στην περιοδεία τους μετατράπηκαν σε ταινίες, γυρίστηκαν σε αιγυπτιακά στούντιο και έγιναν μέρος της ιστορίας του Αιγυπτιακού και του Ελληνικού κινηματογράφου. Ο σκηνοθέτης και παραγωγός Togo Mizrahi ήταν ο πρώτος που προσέλαβε Έλληνες καλλιτέχνες, από τους Ελληνικούς θεατρικούς θιάσους που παρουσίαζαν τις παραστάσεις τους στην Αίγυπτο, για τη δημιουργία κινηματογραφικών ταινιών στα αραβικά και ειδικότερα στην αιγυπτιακή διάλεκτο.

– Αυτός ο συνδυασμός ήταν η αρχή της ανταλλαγής επιρροών στον κινηματογράφο ένθεν κακείθεν;

Δεν μπορώ να πω ότι υπήρξε επιρροή με την ακριβή έννοια της λέξης, αλλά απλώς συνεργασία στην περίοδο της άνθισης, που είναι οι δεκαετίες του (’30 και ’40) Τριάντα και Σαράντα. Εκείνη την περίοδο, όπως παρατηρείται, ο ελληνικός και ο αιγυπτιακός κινηματογράφος, αλλά και ο ξένος, παρουσιάζουν ομοιότητες στη θεματολογία στα σκηνικά και στις τεχνικές των ταινιών. Η δεκαετία του 1930 ήταν η περίοδος της παγκόσμιας κινηματογραφικής ανταλλαγής, η κάθε χώρα αντλούσε και μάθαινε πράγματα από τις άλλες. Γι’ αυτό θεωρείται η πιο σημαντική και η πιο δύσκολη περίοδος. Το πράγμα διαφοροποιήθηκε στις δεκαετίες του ’60 και του ’70, όταν η θεματολογία άλλαξε και διέφερε μεταξύ του αιγυπτιακού και του ελληνικού κινηματογράφου, αφού κάθε χώρα εξέφραζε όσα συνέβαιναν στο εσωτερικό της, μέσω των ταινιών.

– Η γλώσσα δεν αποτελούσε εμπόδιο σε αυτήν τη συνεργασία;

Δεν πρέπει να θεωρείται εμπόδιο. Φυσικά παίζει ρόλο και απαιτεί προσπάθεια και πρόσθετο κόστος λόγω της περιορισμένης εξάπλωσης της ελληνικής γλώσσας, αλλά βρέθηκαν λύσεις για αυτό, με τη μετάφραση. Εδώ πρέπει να αναφέρουμε ότι ο Togo Mizrahi ήταν επίσης ο πρώτος που μετέφρασε τις ταινίες του στην ελληνική γλώσσα. Δημιουργούσε την ταινία και στη συνέχεια τη μετέφραζε, όπως [έγινε με την ταινία] «Δρ. Farahat» (1935) και το Ελληνικό αντίστοιχό της του 1937, «Δρ. Επαμεινώντας». , Υπήρξαν επίσης και ταινίες στην Ελληνική που μεταφράστηκαν στην Αιγυπτιακή, όπως η ταινία «Η προσφυγοπούλα» 1938, η οποία γυρίστηκε στην Αίγυπτο και όλοι οι ηθοποιοί ήταν Έλληνες. Αντίστοιχα, ορισμένες αιγυπτιακές ταινίες μεταφράστηκαν στα Ελληνικά και κάποιες αμιγώς ελληνικές ταινίες γυρίστηκαν στην Αίγυπτο. Η επίδραση της γλώσσας επικεντρώνεται στην παραγωγή και τη διανομή των ταινιών.

– Πως ήταν το στάδιο που προετοίμασε για την εμφάνιση τόσο του Έλληνα στον Αιγυπτιακό Κινηματογράφο, όσο και του Αιγυπτίου στον Ελληνικό;

Από τη δεκαετία του ’50 έως τη δεκαετία του ’70, ο Έλληνας ήταν μέρος του αιγυπτιακού κοινωνικού ιστού, όχι μόνο τουρίστας. Θα συναντούσατε καταστηματάρχη Έλληνα, γείτονα Έλληνα και ούτω καθεξής. Αυτό παρουσιάστηκε σε παλιές ταινίες, όπως στην ταινία “Fatma, Marika & Rachel”, όπου ο Ismail Yassin, [εμφανίζεται να] ζητάει μια Ελληνίδα σε γάμο και προσπαθεί να μιλήσει ελληνικά. Επίσης στην ταινία «Κάς Ελα Αζάμπ» (το πικρό ποτήρι) , όπου ο πρωταγωνιστής διαμένει στην ταράτσα του σπιτιού του και γείτονές του, μια ελληνική οικογένεια, όπου ζουν και μοιράζονται μαζί τις αγωνίες και χαρές. Το ίδιο ισχύει και για τους Αιγυπτίους στον Ελληνικό κινηματογράφο. Ο κινηματογράφος παρουσιάζει ό, τι συμβαίνει στην πραγματικότητα και κατά συνέπεια προέβαλε και τόνισε την παρουσία Ελλήνων στην Αίγυπτο και των Αιγυπτίων στην Ελλάδα.

– Πώς εξηγείτε το ευπρόσδεκτο της ελληνικής παρουσίας από το αιγυπτιακό κοινό στις απαρχές του αιγυπτιακού κινηματογράφου;

Φυσικά η παρουσία της Ελληνικής Παροικίας στην Αίγυπτο και η ένταξή της στην αιγυπτιακή κοινωνία άνοιξαν το δρόμο για αυτήν την αρμονική και ευπρόσδεκτη παρουσία. Για παράδειγμα, ο μεγάλος καλλιτέχνης “Andrea Ryder”, αν και Έλληνας, έζησε και πέθανε στην Αίγυπτο. Ήθελε να εγκατασταθεί και να εργαστεί σε αυτήν, για να επιστήσει την προσοχή στο γεγονός ότι υπάρχουν Έλληνες που επέλεξαν να ζήσουν και να εγκατασταθούν στην Αίγυπτο. Επίσης ο “Κώστας Φέρρης ο οποίος είναι πάντα περήφανος που γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αίγυπτο και αυτό επηρέασε το έργο του.

– Η Αίγυπτος και η Ελλάδα συγκλίνουν γεωγραφικά. Αυτή η σύγκληση υπήρξε και σε κινηματογραφικό επίπεδο;

Αναμφίβολα. Τα κοινά σημεία έγκεινται στην έκφραση της κοινωνικής κατάστασης, των ιστορικών συνθηκών και στην παρουσίαση των όσων συμβαίνουν στην πραγματικότητα. Ειδικά την περίοδο από τη δεκαετία του ’30 έως τη δεκαετία του ’50, βλέπουμε πολλά κοινά μεταξύ Ελλήνων και Αιγύπτιων, διότι η Μεσόγειος μας ενώνει, δεν μας χωρίζει. Χάρη στη μεγάλη παρουσία των Ελλήνων στην Αίγυπτο κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, τα έθιμα και οι συμπεριφορές ήταν παρόμοιες και αυτό φάνηκε στον κινηματογράφο. Ακόμα και οι χρόνοι εμφάνισης των πολιτικών ταινιών συγκλίνουν. Οι πολιτικές ταινίες εμφανίστηκαν στην Αίγυπτο τη δεκαετία του ’70, όπως «Άουνταντ Αλ Ιμπν Αλ Ντάλ» (Η επιστροφή του άσωτου γιου), την ίδια περίοδο που εμφανίστηκαν και στην Ελλάδα.

– Όσον αφορά τα σημεία διαφοροποίησης;

Η διαφορά έγκειται στο ότι ο Αιγυπτιακός Κινηματογράφος δεν απευθύνθηκε μόνο στο Αιγυπτιακό κοινό, αλλά προοριζόταν για όλο τον Αραβικό Κόσμο και τους ομιλούντες την Αραβική γενικότερα. Έτσι απέκτησε πρωτοποριακό ρόλο στον Αραβικό Κόσμο. Όσο για την Ελλάδα, η αγορά διανομής ελληνικών ταινιών είναι περιορισμένη. Εδώ επιστρέφουμε στο στοιχείο της γλώσσας. Ο περιορισμός της [αγοράς] στην Ελλάδα και στην Κύπρο καθιστούν δύσκολη τη κινηματογραφική διανομή και την προσέγγιση μεγάλου κοινού. Έτσι αυξάνεται το κόστος και μειώνεται ο αριθμός των ταινιών. Επίσης, [διαφέρει] ο αριθμός των στούντιο, που είναι κατάλληλα για την κινηματογραφική δημιουργία. Στην Αίγυπτο υπάρχουν πάρα πολλά στούντιο, όπως το Studio Al-Ahram, το Studio Misr και άλλα, ενώ στην Ελλάδα υπάρχει μόνο ένα. Μπορώ να πω ότι ο Αιγυπτιακός Κινηματογράφος ήκμασε πιο γρήγορα και πιο σταθερά σε σύγκριση με την Ελλάδα.

– Με την εξέλιξη της κινηματογραφικής τέχνης και τη σύγκλιση των συνθηκών και των πολιτισμών των δύο χωρών, γιατί δεν συνεχίστηκε η συνεργασία;

Έχουν γίνει πολλές προσπάθειες, ακόμη και από εμένα προσωπικά. Υπάρχουν σενάρια και Έλληνες σκηνοθέτες έτοιμοι να κάνουν έργο, αλλά δεν έχουν τη χρηματοδότηση. Επίσης, το ενδιαφέρον ορισμένων παραγωγών το καθορίζει πρώτα το κεφάλαιο και σε δεύτερη μοίρα η διάδοση του πολιτισμού. Ελπίζουμε ότι οι παραγωγοί στην Ελλάδα και την Αίγυπτο θα αναλάβουν αυτό το εγχείρημα, την παραγωγή ενός Ελληνο – αιγυπτιακού κινηματογραφικού έργου. Αυτό που μας λείπει είναι η συνεργασία στο επίπεδο των δύο χωρών και όχι η συνεργασία ατόμων. Για παράδειγμα, ένας Έλληνας παραγωγός με έναν Αιγύπτιο, μαζί με κάποιον από άλλη χώρα, σε συμπαραγωγή. Ειδικά μεταξύ Ελλάδας και Αιγύπτου, με τη σύγκληση που υπάρχει στην κουλτούρα και τον πολιτισμό. Πρέπει να φροντίσουμε για την προβολή αυτής της σύγκλισης, καλώντας πάντα τις χώρες μας να βοηθούν στη διάδοση του πολιτισμού και να στηρίζουν όλες τις δραστηριότητες αμοιβαίας συνεργασίας.

– Πώς βλέπετε την επίδραση της τεχνολογικής και πνευματικής ανάπτυξης στον Ελληνικό και τον Αιγυπτιακό κινηματογράφο;

Γενικότερα στην κοινωνία έχει εξελιχθεί ο τρόπος παρουσίασης και έκφρασης, όχι μόνο ο τρόπος σκέψης. Όσο για την τεχνολογική ανάπτυξη, αυτή έχει κάνει τη διαδικασία παραγωγής ευκολότερη. Η κινηματογραφική λήψη έγινε πιο εύκολη και πιο ευκρινής, ανοίγοντας το δρόμο στον παραγωγό, τον ηθοποιό και τον συγγραφέα για περισσότερη δημιουργία. Η τεχνολογία παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της κινηματογραφικής βιομηχανίας παγκοσμίως, αλλά κοστίζει. Κατά συνέπεια, η παραγωγή ταινιών και το κόστος εξακολουθούν να αποτελούν εμπόδιο γενικότερα.

– Με την εξάπλωση των [ψηφιακών] πλατφορμών προβολής ταινιών, γιατί δεν υπάρχει πλατφόρμα προβολής ελληνικών και αιγυπτιακών ταινιών;

Όντως, πριν από την πανδημία του κορωνοϊού, στα τέλη του 2019, σε συνέδριο που είχε [πραγματοποιηθεί στην Ελλάδα , παρουσιάστηκε αυτή η πρόταση από την ηθοποιό Laila Eloui, η οποία κάλεσε για τη δημιουργία [ψηφιακής] πλατφόρμας προβολής ελληνικών και αιγυπτιακών ταινιών, προτείνοντας να διευρυνθεί ώστε να συμπεριλάβει τις χώρες της Μεσογείου. Κάλεσε επίσης για τη δημιουργία ταμείου στήριξης του κινηματογράφου μεταξύ της Αιγύπτου και αυτών των χωρών, ιδίως της Ελλάδας, αλλά οι συνθήκες της πανδημίας καθυστέρησαν αυτό το έργο πριν υλοποιηθεί.

– Η πανδημία του κορωνοϊού αποτέλεσε ευκαιρία για την επιστροφή της συνεργασίας στον κινηματογραφικό τομέα ή διατήρησε την κατάσταση ως έχει;

Αυτή η δοκιμασία άνοιξε το δρόμο για ανανέωση και καινοτομίες στον κινηματογραφικό τομέα. Στην Αίγυπτο, ευτυχώς, η κατάσταση είναι καλύτερα από την Ευρώπη, όπου εκεί είναι πολύ πιο δύσκολη. Δυστυχώς, αυτό εξακολουθεί να αποτελεί εμπόδιο στη συνεργασία των δύο χωρών και με άλλες χώρες. Μπορούμε να επικοινωνούμε μέσω του Διαδικτύου, αλλά για την δημιουργία ταινίας αυτό θα πρέπει να γίνεται επί τόπου. Φυσικά, καθυστέρησε η συνεργασία και μειώθηκαν οι ευκαιρίες για δημιουργία και επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων.

– Ορισμένοι πιστεύουν ότι αυτό που χρειάζεται σήμερα η κινηματογραφική δραστηριότητα στην Ελλάδα είναι ο ανεξάρτητος κινηματογράφος. Εσείς τι πιστεύετε;

Η ελληνική κινηματογραφική δραστηριότητα βασίζεται ανέκαθεν στην αρχή του ανεξάρτητου κινηματογράφου. Υπάρχει Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου που στηρίζει νέα σενάρια και παραγωγούς σε συνεργασία , οι περισσότεροι από τους οποίους είναι ιδιώτες, δηλαδή ανεξάρτητοι.

– Προκειμένου να γίνει γνωστός ο Ελληνικός Κινηματογράφος και η κοινή ιστορία του με την Αίγυπτο, γιατί δεν πραγματοποιήθηκαν εργαστήρια ή συνέδρια για αυτόν τον σκοπό;

Απεναντίας, πραγματοποιούνται εργαστήρια, σε συνεργασία με το Ελληνικό Πολιτιστικό Κέντρο, στο Κάιρο και την Αλεξάνδρεια, και σε ορισμένα φεστιβάλ, όπως το Φεστιβάλ της Ισμαηλίας, με τη συμμετοχή και Αιγυπτίων σκηνοθετών. Αυτά όμως τα εργαστήρια και τα συνέδρια δεν είναι αρκετά. Τονίζουμε πάντα και διαβεβαιώνουμε για την ανάγκη συμμετοχής της Ελλάδας σε όλα τα κινηματογραφικά και καλλιτεχνικά Φεστιβάλ στην Αίγυπτο, γεγονός που ανοίγει το δρόμο για την διάδοση της ελληνικής τέχνης και του ελληνικού κινηματογράφου. Μπορούμε να προσθέσουμε και άλλους παράγοντες εξάπλωσης, όπως μουσική και τραγούδια, ώστε να διαδοθούν ο ελληνικός πολιτισμός και οι τέχνες του, αλλά δεν θα ξεκινήσουμε από το μηδέν όπως άλλες χώρες.

– Ολοκληρώνοντας, θα θέλαμε από εσάς να εκφράσετε μια ευχή, επιθυμία ή προσδοκία.

Εύχομαι να παίζονται ελληνικές ταινίες στις κινηματογραφικές αίθουσες , πράγμα που σημαίνει ότι παραγωγοί στην Αίγυπτο και την Ελλάδα θα αναλάβουν αυτήν την προσπάθεια. Θεωρώ ότι οι παραγωγοί χρειάζονται υποστήριξη για να προβούν σε αυτό το εγχείρημα, την παραγωγή κινηματογραφικών ταινιών μεγάλου μήκους και όχι μόνο μικρού. Φυσικά, υπάρχουν μεμονωμένες προσπάθειες από Αιγύπτιους και Έλληνες παραγωγούς, οι οποίοι δημιούργησαν ταινίες μικρού μήκους που αναφέρονται στην ιδιαίτερη σχέση μεταξύ Ελλήνων και Αιγυπτίων, όπως η ταινία «Ουάταν μπέλ ιχτιάρ» (Πατρίδα από επιλογή), Αιγυπτιακής συγγραφής, σκηνοθεσίας και παραγωγής, η οποία είναι ταινία μικρού μήκους για τις ξένες κοινότητες που επέλεξαν να εγκατασταθούν στην Αίγυπτο. Υπάρχουν και αντίστοιχες Ελληνικές. Γιατί να μην ενωθούν αυτές οι προσπάθειες, οι οποίες, ως αποτέλεσμα της συμπαραγωγής, θα οδηγήσουν σε ένα μεγάλο καλλιτεχνικό [κινηματογραφικό] έργο, πολύ καλύτερο από ταινίες που δημιουργούνται ξεχωριστά;

Διαβάστε το περιοδικο σε μορφή pdf

FOUNOUN-sinentefksi-MELAXRINOUDI-1