Φασουλής και Καραγκιόζης στην Αίγυπτο των Ελλήνων

Γράφει ο Ν. Νικηταρίδης

          Πλείστες θεωρίες έχουν διατυπωθεί σχετικά με την καταγωγή του Καραγκιόζη. Το βέβαιο είναι, όπως αναφέρει ο Φ. Φιλίππου, πως σύμφωνα με τα ¨Αιγυπτιακά Χρονικά¨ του Μωχάμεντ Ιμπν Αχμέτ Ιμπν Ιγιάς το Θέατρο Σκιών έκανε την εμφάνιση του στην Αίγυπτο τον 16ο αιώνα, όταν και ο Οθωμανός Σουλτάνος Σελίμ Α΄ διέταξε να απαγχονιστεί ο τελευταίος ηγέτης των Μαμελούκων και λίγο μετά, σ΄ ένα ανάκτορο σε κάποιο νησάκι του Νείλου, πραγματοποιήθηκε με φιγούρες και σκιές η αναπαράσταση του απαγχονισμού.

 Από τότε πολύ νερό πέρασε απ΄ το κανάτι του αιγυπτιακού χρόνου, με τους Αιγυπτιώτες Έλληνες να κυριαρχούν στην πολυεθνική σκηνή του τόπου τον 19ο και 20ο αι. Παρά την ύπαρξη αιγυπτιακού θεάτρου σκιών, στοιχεία για πολλές παραστάσεις Καραγκιόζη ντόπιων Ελλήνων ή Ελλαδιτών κατά το διάστημα αυτό δεν διαθέτουμε. Σύμφωνα πάντως με προφορικές μαρτυρίες, ιδιαίτερα κατά τον προηγούμενο αιώνα, οι Αιγυπτιώτες ασχολήθηκαν με τον Καραγκιόζη ¨ιδιωτικά¨, αφού ήταν εύκολο να τεντωθεί ένα πανί και να φτιαχτούν κάποιες φιγούρες από χαρτόνι. Βέβαια, για να γίνει κάτι τέτοιο από τα Αιγυπτιώπουλα, αυτά θα πρέπει να είχαν κάποιες σχετικές παραστάσεις…

Το βέβαιο είναι πως είχαν παραστάσεις από Φασουλή, αφού διαφημίσεις για ανδρεικελοπαίκτες έχουμε υπόψη μας σε μια περίοδο από το 1923 ως το 1959. Και συγκεκριμένα : Το 1923 ο Κασιδάκης παίζει στο αλεξανδρινό καφενείο ¨Φάληρο¨ τη φάρσα ¨Τρεις σκύλοι, ένα κόκκαλο¨, το 1928 ο Οικονομίδης παίζει Φασουλή και Μαριονέτες στο καφέ-μπαρ ¨Souisse¨ του Ζεϊτούν, την ίδια χρονιά ο καλλιτέχνης νευροσπάστων Χόλδεν και Μαριονετών Κ. Οικονομίδης παίζει στη Μπρασσερί Ρουαγιάλ της καϊρινής Σούμπρας τα έργα ¨Ο Δον Ηλίας Κολοκύνθας από το Ξηροχώρι¨, ¨Ο Λήσταρχος Κοτρέζος¨ και ¨Τα βάσανα του Καρδερίνα¨, το 1929 ο Κ. Μπρούσαλης παίζει Φασουλή στο ¨New Bar¨ της Αλεξάνδρειας και μάλιστα δίνει την παράσταση ¨Ο Φασουλής Τουτανχαμών¨, την ίδια χρονιά ο Λεωνίδας Φωτεινός εμφανίζεται στον Κήπο Μπρασσερί ¨Λουξ¨ του Καΐρου με την παράσταση Φασουλή ¨Οι Ανθρωποφάγοι¨ και με μαριονέτες, το 1933 ο Φασουλής του Σ. Μοσχογιάννη, μαζί με τον παλαίμαχο καλλιτέχνη της ελληνικής σκηνής Π. Χρηστίδη, εμφανίζεται στο καϊρινό ελληνικό Ζυθοπωλείο ¨Μετροπόλ¨ με έργα όπως ¨Ο Διάβολος Κουμπάρος¨, ¨Ο Φασουλής κληρωτός¨ και ¨Ο Πατροκτόνος¨, το 1940 ο Σπύρος Μοσχογιάννης παίζει στο αλεξανδρινό θέατρο ¨Μοασσάτ¨ τα ¨Ο Φασουλής παντρεύεται¨ και ¨Ο Καπετάν Τρομάρας¨, ενώ ο ίδιος το 1959 εμφανίζεται με το Φασουλή του στο εντευκτήριο του Μικρασιατικού Συλλόγου Αλεξανδρείας.

Θα πρέπει δε να προσθέσουμε και τις παραστάσεις του παιδαγωγικού κουκλοθέατρου της Σοφίας Ψυλλή στην Αλεξάνδρεια το 1955 και 1956 σε Μπενάκειο, Κανισκέρειο, κ.ά., ένα θέαμα που απευθυνόταν σε πολύ μικρά παιδιά και συνδύαζε την ψυχαγωγία με την ωφέλεια κειμένων παιδαγωγικού χαρακτήρα.

Όσο για τον Καραγκιόζη, μπορεί να μη βρήκαμε παραστάσεις από τόσο νωρίς – αν και αναφέρεται πως ο Μήτσος Μανωλόπουλος ταξίδεψε στη Νειλοχώρα στις αρχές του 20ου αι. για να φέρει δέρματα καμήλας προς κατασκευή των πρώτων σχετικών φιγούρων και πιθανώς να έδωσε κάποιες παραστάσεις – πάντως στις 4/3/1924 ανέβηκε στο αλεξανδρινό θέατρο ¨Αλάμπρα¨ ο ¨Καραγκιόζης¨ του Θ. Συναδινού με πρωταγωνιστή τη Μαρίκα Κοτοπούλη που, όπως αναφέρει αρθρογράφος της εποχής, ¨την είδομεν εις τας δοκιμάς και επείσθημεν ότι ιδεωδέστερον Καραγκιόζην δεν ημπορούσε να επιθυμήση ούτε ο…Μόλλας¨.

Σημειώνοντας πως το έργο ανέβηκε και στις 2/8/1948 στο ¨Λούνα Παρκ¨ Αλεξανδρείας από το θίασο Μανωλίδη-Παππά με τον Διαμαντόπουλο ως Καραγκιόζη, θα πρέπει να σκεφτούμε πως ο αρθρογράφος είτε είχε απλά ακούσει τον Μόλλα, είτε είχε δει παραστάσεις του στην Ελλάδα, είτε ο Μόλλας είχε ταξιδέψει στην Αίγυπτο πριν το 1938, έτος που έχουμε βρει αρκετά στοιχεία σχετικά με την παραμονή του στην Αλεξάνδρεια .

Έδωσε με επιτυχία παραστάσεις στο θέατρο ¨Ντιάνα¨ του Σταθμού Ραμλίου (απέναντι από το ζαχαροπλαστείο του ¨Αθηναίου¨) από τις 8/1/1938 ως τις 30/1/1938 με έργα όπως : ¨Ο Καραγκιόζης Δικηγόρος¨, ¨Ο Καραγκιόζης στη ζούγκλα¨, ¨Ο ζωολογικός κήπος του Καραγκιόζη¨, ¨Ο Καραγκιόζης ναύαρχος¨, ¨Ο γάμος του Μπάρμπα-Γεώργη¨, ¨Ο Καραγκιόζης γιατρός¨, ¨Οι τρεις προσκυνηταί¨, ¨Ο Καραγκιόζης δημοδιδάσκαλος¨, ¨Ο πασαδόρος¨, ¨Ο Καραγκιόζης μετανάστης εις την Αμερικήν¨, ¨Ο Καραγκιόζης ψευδοκληρονόμος¨, ¨Ο Φούρνος του Καραγκιόζη¨, ¨Κηδεία και χορός¨, ¨Ο Αρκουδογιάννης¨, ¨Η νεκρά ζώσα¨, ¨Τα αινίγματα¨, ¨Γιουλ Μπαξές¨, ¨Κουτσομπολιό της βρύσης¨, ¨Ο θάνατος του Καραγκιόζη¨, ¨Η δολοφονία του Ναζλίμ Μπέη¨, ¨Ο Καραγκιόζης λοχίας¨, ¨Ο Καραγκιόζης ζωγράφος¨, ¨Κατσαντώνης¨, ¨Ο Μάρκος Μπότσαρης¨, ¨Ο Έλλην νικά¨, ¨Τα δικηγορικά γέλοια¨, ¨Ο ζηλότυπος σύζυγος¨, κ.ά. Συνήθως έδινε τρεις με τέσσερεις παραστάσεις την ημέρα, οι τιμές των εισιτηρίων κυμαίνονταν από 2 ½ , 3 ½ , 5 ½ , ως 22 γρ.δ. στα θεωρεία, ενώ σε κάποια διαλείμματα τραγουδούσε αθηναϊκά σουξέ ο Αλεξανδρινός Γιώργος Βαφειαδάκης. Σημειώνεται δε, πως μετά την Αλεξάνδρεια θα μετέβαινε για παραστάσεις και στις παροικίες του εσωτερικού.

Περίπου δύο δεκαετίες αργότερα και συγκεκριμένα το Γενάρη του 1961 ο Ευγένιος Σπαθάρης δίνει παραστάσεις σε Κάιρο (Ελληνική Λέσχη) και Αλεξάνδρεια (Αίθουσα Ιουλίας Σαλβάγου, Σύλλογοι ¨Αισχύλος-Αρίων¨ και ¨Αποφοίτων¨) με έργα όπως ¨Ο Μέγας Αλέξανδρος και το καταραμένο φίδι¨, ¨Ο Καραγκιόζης γιατρός¨, ¨Τ΄ αρραβωνιάσματα του Καραγκιόζη¨, κ.ά.

Παράλληλα, στις 15/1/61 δημοσιεύεται άρθρο του στον αλεξανδρινό ¨Ταχυδρόμο¨ με τίτλο ¨Το Θέατρο Σκιών και η ιστορία του¨. Επ΄ ευκαιρία, ας σημειώσουμε και τη δημοσίευση στην ίδια εφημερίδα των άρθρων του Αrlando Fraccaroli με τίτλο ¨Καραγκιόζης και Φασουλής στην Ιάβα¨ (4/7/1933) και του ζωγράφου Ευθύμιου Παπαδημητρίου με τίτλο: ¨Ο Καραγκιόζης¨ (23/6/1929), ο οποίος και μεταφέρει εντυπώσεις του από το αθηναϊκό θέατρο σκιών σημειώνοντας πως ¨όλα εδώ πέρα έχουν αλλάξει, εκτός από τα βουνά και τον…Καραγκιόζη¨, ενώ ¨ο καραγκιοζοπαίκτης κ. Α. Μόλλας, ο οποίος ετελειοποίησε το καραγκιοζοθέατρο και ομολογουμένως το έφερε σε περιωπή […], άλλοτε ήτο εγκατεστημένος εις την Δεξαμενήν, τώρα δε από τινών ετών έχει εγκατασταθή εις τον προ της γεφύρας του Σταδίου χώρον, μεταξύ του Ζαππείου και του Κυβερνείου, ακριβώς εις την θέσιν όπου ήτο προ ετών το Πανόραμα¨.

Αξίζει επίσης να αναφερθεί πως ο σπουδαίος Αιγυπτιώτης ευθυμογράφος και επιθεωρησιογράφος Ανδρέας Παλαιολόγος ήταν μανιώδης λάτρης του καραγκιόζη και είχε στο ατελιέ του μικρό θέατρο σκιών καλά οργανωμένο. Μάλιστα, όταν κάποτε ¨ναυάγησε¨ ένας θίασος στο ¨Λούνα Παρκ¨, ο Παλαιολόγος πρότεινε να παιχτεί καραγκιόζης διότι, όπως έλεγε: ¨τα χαρτόνια δεν έχουν τις μεγάλες απαιτήσεις των ηθοποιών”

Τέλος, ας καταγράψουμε πως η θεατρολόγος Ανθή Χοτζάκογλου μας ανέφερε πως μεταξύ των καραγκιοζοπαικτών που έπαιξαν στην Αίγυπτο ήταν και οι Μήτσος Μανωλόπουλος, Σωτήρης Καπρούλιας, Γιώργος Μελιτζανίδης μαζί με τους Νίκο Αράπη και Πέτρο Δώριζα, και πιθανώς ο Χαρίλαος Πετρόπουλος, ενώ σχετικά πρόσφατα, το 2001, ο καραγκιοζοπαίχτης Γιάννης Νταγιάκος έδωσε παραστάσεις στην Αλεξάνδρεια και συγκεκριμένα στο Αβερώφειο Γυμνάσιο, στο Γηροκομείο και στο Κέντρο Ελληνικού Πολιτισμού.

Πηγές : ¨Ταχυδρόμος¨, Αλεξάνδρεια 22/5/1923, 2/3/1924, 23/6/1929, 12/7/1929, 4/7/1933, 20/12/1937, 7/1/1938, 8/1/1938, 9/1/1938, 11/1/1938, 13/1/1938, 15/1/1938, 12/1/1938, 16/1/1938, 19/1/1938, 20/1/1938, 23/1/1938, 27/1/1938, 28/1/1938, 29/1/1938, 4/11/1940, 8/11/1940, 3/8/1948, 1/1/1956, 19/7/1959, 7/1/1961, 14/1/1961, 15/1/1961, 16/1/1961, 15/1/1961 – ¨Φως¨, Κάιρο 23/5/1928, 20/7/1928, 4/8/1929, 18/5/1933 – www.history-of-macedonia.com (20/3/2017)