M. Παπανικολάου: Το Πάσχα για τους Δωδεκανήσιους της Αιγύπτου

Το Πάσχα, η σημαντικότερη γιορτή της χριστιανοσύνης, έχει βιωθεί βαθιά από γενιές και γενιές Ελλήνων, της Ελλάδας και της Διασποράς, όχι μόνο μέσα από τη θρησκευτική λατρεία και κατάνυξη, την πασχαλιάτικη ατμόσφαιρα της ελληνικής υπαίθρου, τα ήθη και τα έθιμα της Μεγαλοβδομάδας και της Λαμπρής, αλλά και με την ιστορική μας πορεία ως έθνος.

Τα Πάθη του Χριστού, ο Θάνατος και η Ανάστασή του, έχουν συνδεθεί και με μεγάλες δοκιμασίες του έθνους, όπως τα δύσκολα χρόνια της Κατοχής και της Αντίστασης (1941-1944), όταν τα Πάθη παραλληλίζονταν με τη σκληρότητα της σκλαβιάς, και το «Καλή Ανάσταση» ηχούσε σαν «Καλή Λευτεριά».

Γράφει η Μαρία Παπανικολάου, Αρχειονόμος-Ιστορικός, Επικεφαλής του τμήματος Σύγχρονων Αρχείων του Αμερικανικού Πανεπιστημίου του Καΐρου

Μια μεγάλη δοκιμασία περνούσαν και οι Δωδεκανήσιοι της Αιγύπτου όταν οι νησιωτικές τους πατρίδες, τα Δωδεκάνησα, βρίσκονταν υπό Ιταλική Διοίκηση (1912-1943).

Πρωτοστάτες στον αγώνα των Δωδεκανησίων της Διασποράς ενάντια στην Ιταλική κυριαρχία των νησιών, οι Δωδεκανήσιοι της Αιγύπτου έδιναν στο Πάσχα και άλλες διαστάσεις, πέρα από την καθαρά θρησκευτική, καθώς το παραλλήλιζαν με τα δεινά και τα πάθη των συμπατριωτών τους στα νησιά και την πολυπόθητη απελευθέρωσή τους από τον Ιταλικό ζυγό.

Η σύνδεση της γιορτής του Πάσχα με την Ιταλική κυριαρχία των νησιών ήταν έντονη μέσα από τα πύρινα άρθρα της εφημερίδας Δωδεκάνησος/LeDodecanese, δημοσιογραφικό όργανο της Κεντρικής Επιτροπής των Ενώσεων Δωδεκανησίων Αιγύπτου, και μοναδική δωδεκανησιακή εφημερίδα που εκδιδόταν στην Αίγυπτο την περίοδο 1925-1937. Τα γραφεία της εφημερίδας ήταν στην Αλεξάνδρεια.

Η εφημερίδα Δωδεκάνησος είχε άκρως πολιτικό χαρακτήρα και ξεκάθαρη αντιιταλική στάση, η οποία προκαλούσε την αντίδραση του Ιταλικού Προξενείου της Αλεξάνδρειας (σωζόμενο φύλλο της στις 23/04/1932 φαίνεται ότι είχε ως παραλήπτη το Ιταλικό Προξενείο!). 

Διευθυντής της ήταν ο καταγόμενος από τη Σύμη δημοσιογράφος και σημαντικό μέλος του αγώνα των Δωδεκανησίων της Αιγύπτου Παντελής Καστρουνής.

Η κυκλοφορία της εφημερίδας διακόπηκε το 1932 και επανακυκλοφόρησε το 1934, αυτή τη φορά ως δημοσιογραφικό όργανο της Δωδεκανησιακής Νεολαίας Αιγύπτου.

Η  Δωδεκάνησος επεδίωκε να κινητοποιήσει όχι μόνο τους  Δωδεκανήσιους της Αιγύπτου αλλά και τους Αιγυπτιώτες Έλληνες, και να διατηρήσει υψηλό το εθνικό φρόνημα των νησιωτών, καθώς φύλλα της στέλνονταν και στα ίδια τα Δωδεκάνησα.

Στην πολιτική πασχαλιάτικη αρθρογραφία της χρησιμοποιούνταν το πρώτο πληθυντικό («Κάθε Λαμπρή νιώθουμε σκληρότερη τη δουλεία μας, βαθύτερα τον πόνο μας») και ο χαρακτηρισμός «υπόδουλοι» («Ναι, αυτές τις μεγάλες μέρες τις Χριστιανοσύνης, πρέπει, εμείς οι υπόδουλοι, να τες παίρνουμε για σταθμούς του αγώνα μας») αποδιδόταν και στους Δωδεκανήσιους της Αιγύπτου και των νησιών.

Έτσι, οι Δωδεκανήσιοι της Αιγύπτου έδειχναν στους συμπατριώτες τους ότι συνέπασχαν μαζί τους, έστω και αν ήταν μακριά από τα νησιά.

Παράλληλα, τονιζόταν ο ελληνικός χαρακτήρας των νησιών («Ο εθνικός ιδεαλισμός του μικρού εκείνου Ελληνικού τμήματος του Ν.Α. Αιγαίου υπήρξε και είνε βαθύς») και ο πόθος για ένωση με την Ελλάδα («ό,τι του χρόνου πεια, θα ημπορέσωμε και μεις με ελεύθερη ψυχή, να πούμε χαρούμενα το Χριστός Ανέστη, γιατί η φτωχή μας πατρίδα θα είνε ευτυχισμένη, γιατί θα είνε ελεύθερη, γιατί θα βρίσκεται πεια στη θερμή αγκάλη της μεγάλης μας Πατρίδος της Ελλάδος»), έτσι ώστε οι Έλληνες της Αιγύπτου να υποστηρίξουν τον αγώνα των Δωδεκανησίων («επικαλούμενοι σήμερον την αρωγήν παντός Έλληνος και παντός Ανθρώπου»).

Τα μοτίβα των πασχαλιάτικων πολιτικών άρθρων της εφημερίδας ήταν κυρίως τέσσερα. Τα Πάθη του Χριστού και ο Γολγοθάς παρομοιάζονταν με τη δουλεία των Δωδεκανησίων («Η Δωδεκάνησος εξακολουθεί τον δρόμον του μαρτυρίου της», «οι Δωδεκανήσιοι θα ανέλθουν μέχρι τέλους με θάρρος τον Γολγοθάν προς ον οδηγούν αυτούς οι απόγονοι των Καισάρων και των Πιλάτων»).

Η Ανάσταση σήμαινε την ελευθερία των νησιών από τους Ιταλούς («Πάσχα θα πη λευτεριά. Θα πη άρση της δουλείας, της σκλαβιάς», «Ταχείας πραγματοποιήσεως της εθνικής ημών αναστάσεως και απευθύνομεν προς τους όπου γης αδελφούς Δωδεκανησίους τον χριστιανικόν ασπασμόν «Χριστός Ανέστη»). Η επέτειος της Ιταλικής κατάκτησης των νησιών


(Απρίλης 1912) όταν συνέπιπτε με τον εορτασμό του Πάσχα («Συμπλήρωσιν μιας ολοκλήρου 25ετηρίδος της Ιταλικής κατοχής Δωδεκανήσου. Πάσχα χριστιανικής χαράς και εθνικού Πένθους. Η εορτή των εορτών  της Χριστιανωσύνης συμπίπτει και εφέτος, όπως και τότε, με μίαν των αποφράδων περιόδων της εθνικής μας σταδιοδρομίας»).

Η επέτειος του γεγονότος του «Αιματηρού Πάσχα του 1919», όταν το Πάσχα του 1919 οι κάτοικοι της Ρόδου ξεσηκώθηκαν υπέρ της Ένωσης των νησιών με την Ελλάδα, και ήρθαν αντιμέτωποι με τις Ιταλικές κόγχες («Το θλιβερόν Πάσχα του 1919-το μαρτυρικόν έβδομον Πάσχα της Ιταλικής δουλείας μας – το οποίον ο Ιταλικός «πολιτισμός» μετέβαλε δια της λόγχης εις αιματηρόν και έπνιξε εις το αίμα την φωνήν των σκλώβων των νήσων μας»).

Τα πασχαλιάτικα άρθρα της εφημερίδας Δωδεκάνησος είχαν και νοσταλγικές αναφορές στα ήθη και τα έθιμα των νησιών, όπως της Χάλκης, της Νισύρου, αλλά και άρθρα για τη νοσταλγία της νησιωτικής πατρίδας ως ο ιδανικός τόπος για να γιορτάσουν το Πάσχα («Για μας τους νησιώτας, αισθανόμεθα καλλίτερα τις καλές ημέρες-προπάντων την Πασχαλιάν- στο μικρό μυροβόλο Νησί μας»). Όμως και πάλι, τα άρθρα κατέληγαν ότι η «μαύρη και αναπάντεχη σκλαβιά» τους ανάγκασε να γιορτάζουν μακρυά από το νησί.

Την πασχαλιάτικη ύλη της εφημερίδας συμπλήρωναν άρθρα για το πως οι Αιγυπτιώτες Έλληνες γιόρταζαν το Πάσχα, όπως τη Μεγάλη Εβδομάδα στο ναό του «Ευαγγελισμού» στην Αλεξάνδρεια, τη χορωδία του Μουζακίδη στο Σουέζ, πασχαλινά έθιμα, και γιορτές των Δωδεκανησίων (δεξιώσεις, χορούς), λίγο πριν και μετά το Πάσχα.

Το Πάσχα για τους Δωδεκανήσιους της Αιγύπτου δεν βιωνόταν μόνο ως θρησκευτική γιορτή αλλά και ως πραγματικός πόνος για τα Ιταλοκρατούμενα Δωδεκάνησα και τις κακουχίες των νησιωτών, αλλά και ως ελπίδα για την εθνική απελευθέρωση και ολοκλήρωση των νησιωτικών πατρίδων.  

Πηγές-Βιβλιογραφία

• Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Ρόδου, Ψηφιακό Αρχείο Τοπικών Εφημερίδων, Εφημερίδα Δωδεκάνησος, Αλεξάνδρεια, έτη 1925-1937. Η Βιβλιοθήκη – Public Library of Rhodes (rhodeslibrary.gr)
• Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ), Τμήμα Ελληνισμού Αιγύπτου,  εικονογραφημένο περιοδικό για παιδιά, εφήβους και νεανίδες Παναιγύπτια, Αλεξάνδρεια, έτη 1927-1935. Τμήμα ελληνισμού Αιγύπτου – Elia.org.gr
• Μιλτιάδης Λογοθέτης, Ο Δωδεκανησιακός Τύπος (1848-2008)-Συμβολή στη Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία της Δωδεκανήσου-Εισαγωγή στο Δωδεκανησιακό Τύπο της Διασποράς, Τόμος 3ος , Ρόδος, 2011.

*To αρθρο της Μαρίας Παπανικολάου δημοσιεύθηκε στην Πασχαλινή έκδοση του Νέου Φωτός με ημερομηνία 3.5.21.