Δ. Σκουφαρίδης: Η κοροναϊκή κρίση και οι επιπτώσεις της στην παγκόσμια και περιφερειακή οικονομία

Κορονοϊός, πρώτο θέμα στις καθημερινές ειδήσεις, με ασυνήθιστα επιβεβλημένο εγκλεισμό, τήρηση των κοινωνικών αποστάσεων και των κανόνων υγιεινής όπως τους συνεχείς καθαρισμούς, απολυμάνσεις, με χρήση αντισηπτικών διαλυμάτων και σχολαστικό πλύσιμο χεριών, με μάσκες και γάντια μιας χρήσης, τους συστηματικούς ελέγχους για την εφαρμογή των περιοριστικών μέτρων, κυρώσεις στους παραβάτες αλλά και με θεωρίες συνομωσίας και άπλετο χιούμορ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης γι’ αυτή την πρωτόγνωρη κατάσταση.

Γράφει ο Δημήτρης Σκουφαρίδης, Γραμματέας Δ.Σ “Al Ahli Bank of Kuwait-Egypt” και Γραμματέας της Επιτροπής Οικονομικών και Μελλοντικού Σχεδιασμού Ε.Κ.Κ

Εργαζόμενος απ’ το σπίτι είχα την ευκαιρία να παρακολουθήσω διάφορα διαδικτυακά σεμινάρια με θέμα τις προκλήσεις και τις επιπτώσεις της κρίσης αυτής στην παγκόσμια και περιφερειακή οικονομία και θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας, αγαπητοί συμπάροικοι, αυτές τις ενδιαφέρουσες αναλύσεις.

Ιστορικό πανδημιών

Πανδημίες εμφανίζονται μια φορά κάθε 50-100 χρόνια.  Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), στον 20ο αιώνα, είχαμε τρεις πανδημίες γρίπης με την σοβαρότερη εκείνη της «ισπανικής γρίπης» που προκάλεσε  20-50 εκ. θανάτους την διετία 1918-1919. Η «ασιατική γρίπη» εμφανίστηκε την περίοδο 1957-1958 και η «γρίπη του Χονγκ Κονγκ»  το 1968. Η κάθε μια από αυτές εκτιμάται ότι επέφεραν 1-4 εκ. θανάτους. Την περίοδο 2009-2010 εμφανίστηκε η γρίπη H1N1 που προκάλεσε 100 χιλ.-400 χιλ. θανάτους τον πρώτο χρόνο.

Αυτή η πανδημία είναι διαφορετική

Με 2,5 εκ. επιβεβαιωμένα κρούσματα και 169,2 χιλ. νεκρούς παγκοσμίως ως τις 22 Απριλίου (2:00 π.μ. Θερινή Ώρα Κεντρικής Ευρώπης – CEST), με τα πρώτα κρούσματα να αναφέρονται από την Κίνα στις 11 Ιανουαρίου του τρέχοντος έτους και με τη διασπορά που ακολούθησε να πλήττει 185 χώρες. Η πανδημία λοιπόν δεν έκανε καμία διάκριση μεταξύ ανεπτυγμένων  ή αναπτυσσομένων χωρών, μεγάλων ή μικρών, πλούσιων ή φτωχών χωρών. Μας βρήκε ψυχολογικά απροετοίμαστους, σε μια κατάσταση αρχικής άγνοιας, μάλλον υποτίμησης του κινδύνου αλλά και αβεβαιότητας  που δεν έχουμε προηγουμένως αντιμετωπίσει.

Οι επιπτώσεις στην παγκόσμια και την περιφερειακή οικονομία

Με τις κυβερνητικές πολιτικές και αποφάσεις που ελήφθησαν λόγω της υγειονομικής κρίσης έχουμε μια οικονομική επιβράδυνση. Ένα σοκ στις δυνάμεις της αγοράς,  δηλ. στην προσφορά και τη ζήτηση. Ως προς την προσφορά μεν, οι εργαζόμενοι ή νοσούν και άρα αδυνατούν να εργαστούν ή λόγω των περιορισμών στη μετακίνηση δεν μπορούν να εργαστούν. Ως προς τη ζήτηση δε και πάλι λόγω των απαγορεύσεων, οι καταναλωτές αδυνατούν να ξοδέψουν. Ακολουθούν απολύσεις υπαλλήλων και η ύφεση γίνεται και περίπλοκη και μάλλον αναπόφευκτη (Andrew 2020). Ύφεση ορίζεται ως μια επαναλαμβανόμενη περίοδος πτώσης της συνολικής παραγωγής, εισοδήματος και απασχόλησης, συνήθως από 6 μήνες έως ένα έτος όπου παρατηρούνται  εκτεταμένες συρρικνώσεις σε πολλούς τομείς της οικονομίας (Samuelson, 2001).

Αν υποτεθεί ότι το 20% της οικονομίας παύσει να λειτουργεί για δύο μήνες και ύστερα ανακάμψει πλήρως τότε θα υπάρξει ετήσια απώλεια του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ) πάνω από 3%. Αν η παύση αυτή επεκταθεί στους τέσσερις μήνες η απώλεια του ΑΕΠ ανέρχεται στο 7% κ.ο.κ. (Andrew 2020). ΑΕΠ ορίζεται η συνολική  αγοραία αξία των τελικών αγαθών και υπηρεσιών που παράγει μια χώρα κατά τη διάρκεια ενός έτους, π.χ. αυτοκίνητα, υπηρεσίες υγείας, κονσέρτα, κ.α. (Samuelson, 2001).

Η Παγκόσμια Οργάνωση Εργασίας (World Labour Organization – ILO) εκτιμά ότι μπορεί να χαθούν από 5,3 εκ. («χαμηλό σενάριο») ως 25 εκ. («υψηλό σενάριο») θέσεις εργασίας παγκοσμίως σε σύγκριση με το επίπεδο βάσης των 188 εκ. το 2019. Εκτιμάται ότι η απώλεια στο εισόδημα εργασίας παγκοσμίως θα κυμανθεί μεταξύ 900 δις. δολαρίων και 3,4 τρις. δολαρίων (Mohieldin 2020).

Η Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για τη Δυτική Ασία (United Nations Economic and Social Commission for Western Asia – ESCWA) υπολογίζει ότι στην αραβική περιφέρεια θα χαθούν πάνω από 1,7 εκ. θέσεις εργασίας και το ΑΕΠ των αραβικών χωρών θα μειωθεί κατά τουλάχιστον 42 δις. δολάρια το 2020 λόγω της πανδημίας του κορονοϊού. Επίσης οι απώλειες τους από τα πετρελαϊκά έσοδα (εκτιμήσεις για την περίοδο Ιανουαρίου –Μαρτίου 2020) ανέρχονται σε 10,7 δις. δολάρια για τους εξαγωγείς πετρελαίου (σενάριο 1 στην τιμή των 66.48 δολ. ανά βαρέλι) και   38,1 δις. δολάρια (σενάριο 2 στην τιμή των 79.34 δολ. ανά βαρέλι) και με καθαρή ζημιά για την περιφέρεια 10,2 δις. δολάρια και 36,2 δις. δολάρια αντίστοιχα.

Επιπροσθέτως αρνητικές σημαντικές επιπτώσεις θα έχει ο τουριστικός τομέας στον οποίο στηρίζονται σε μεγάλο βαθμό χώρες όπως το Μαρόκο, η Τυνησία, η Αίγυπτος και η Ιορδανία, προσφέροντας θέσεις εργασίας και στήριξη όλων των άλλων τομέων της οικονομίας, λόγω της αναστολής των  πτήσεων.

Περισσότεροι από 890 εκ. διδασκόμενοι παγκοσμίως  που ισοδυναμούν με το 51% του συνόλου των εγγεγραμμένων στην εκπαίδευση έχουν επηρεαστεί από το κλείσιμο των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων (Mohieldin 2020).

Πιθανά σενάρια οικονομικής ανάκαμψης (βλέπε τα διαγράμματα παρακάτω)

Ανάκαμψη σε σχήμα V (Διάγραμμα 1):  Απότομη αλλά προσωρινή παύση λειτουργίας της οικονομίας και γρήγορη ανάκαμψη εντός 2-3 μηνών καθώς άρονται τα περιοριστικά μέτρα (Andrew 2020) όπως στην περίπτωση του SARS το 2003 (Λαγαρίας 2020).

Ανάκαμψη σε σχήμα U (Διάγραμμα 2): Απότομη παύση λειτουργίας της οικονομίας, παρατεταμένη διάρκεια παύσης ή παύση με μακροχρόνιες επιπτώσεις, μόνιμη απώλεια πλούτου και την ανάκαμψη να ακολουθεί. (Andrew 2020).

Ανάκαμψη σε σχήμα W (Διάγραμμα 3): Απότομη παύση λειτουργίας της οικονομίας, ακολουθούν μικροανακάμψεις και περισσότερες υφέσεις εφόσον οι παύσεις διαδέχονται η μια την άλλη ή εμφανίζονται άλλα κύματα κορονοϊού. (Andrew 2020).

Ανάκαμψη σε σχήμα L (Διάγραμμα 4): Απότομη παύση λειτουργίας της οικονομίας, μόνιμη απώλεια παραγωγής,  χρεοκοπία επιχειρήσεων  και μη αναστρέψιμη απώλεια θέσεων εργασίας (Andrew 2020). Αυτού του είδους την ανάκαμψη υπέστη η Ελλάδα (Λαγαρίας 2020) μετά την οικονομική κρίση της περιόδου 2009-2018. Αποτελεί ένα αποφευκταίο σενάριο (Mohieldin 2020).

Πιθανά σενάρια οικονομικής ανάκαμψης

Μετά από ιικές εκρήξεις εκτιμάται ότι η οικονομική ανάκαμψη επέρχεται κατά μέσον όρο μετά από πάροδο τριών ετών. Αν και δεν θα πρέπει να βασιζόμαστε πάντοτε στο μέσο όρο ως αξιόπιστο αριθμό εν τούτοις έχουμε πολλά άγνωστα στοιχεία ακόμη δηλ. πόσο θα διαρκέσει αυτή η κρίση και οι περιορισμοί; Πότε θα είναι έτοιμο το εμβόλιο; Πόσο ευρείες θα είναι οι οικονομικές επιπτώσεις; Πόσο αποτελεσματικά θα είναι τα μέτρα που θα λάβουν οι κυβερνήσεις; (Andrew 2020).

Ποια κυβερνητικά μέτρα προτείνονται

Αυτή η κρίση και η επερχόμενη ύφεση δεν προήλθε από το χρηματοπιστωτικό σύστημα και για την αντιμετώπισή της προτεραιότητα θα πρέπει να δοθεί στη δημοσιονομική παρά την νομισματική πολιτική (Andrew 2020). Η μεν δημοσιονομική πολιτική υποδηλώνει τη χρήση δημοσίων δαπανών και φόρων η δε νομισματική πολιτική αφορά τον έλεγχο και τη διαχείριση των επιτοκίων, του χρήματος (ρευστότητας) και των πιστωτικών συνθηκών (Samuelson 2001). Έτσι, όπως και κατά τη διάρκεια των πολέμων, αναμένουμε  να δούμε τεράστιες αυξήσεις  του δημόσιου χρέους λόγω των αυξήσεων των δημοσίων δαπανών και μερική ανακατεύθυνση της οικονομίας για την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών που χρειάζονται τα κράτη (Andrew 2020), π.χ. μονάδες εντατικής θεραπείας, στελέχωση νοσοκομείων με επιπλέον γιατρούς και νοσηλευτές, φάρμακα, αναπνευστήρες, μάσκες,  κλπ.

Οι κίνδυνοι που απειλούν την οικονομία

Πρώτον η κατάσταση είναι ασυνήθης. Γίνεται λοιπόν προσπάθεια να κατανοήσουμε πώς πρέπει να δράσουμε. Η μεγάλη πρόκληση για τις κυβερνήσεις είναι να εντοπίσουν τους τομείς της οικονομίας που έχουν πληγεί βαριά και να τους βοηθήσει να ξεπεράσουν αυτή  την κρίση με λογικό τρόπο. Δεύτερον, για πόσο χρονικό διάστημα τα μέτρα στήριξης που εφαρμόζονται από τις κυβερνήσεις θα συνεχιστούν; Αν υποτεθεί ότι θα μειωθεί το ΑΕΠ κατά 10%-15% εντός των επόμενων 18 μηνών, πολλά κράτη έχουν την δυνατότητα να αυξήσουν το δημόσιο τους χρέος με το ίδιο ποσοστό αλλά για τις αναδυόμενες αγορές αυτό αποτελεί μια πρόκληση αφού η εκροή κεφαλαίων προς τις πλούσιες χώρες είναι πιθανή. Τέλος, σε αυτή τη φάση τα χαμηλά επιτόκια είναι ευνοϊκά για τα δημόσια οικονομικά και η αύξηση του δημόσιου χρέους εντός του 2020 δεν αναμένεται να οδηγήσει σε άνοδο του πληθωρισμού (Andrew 2020). Πληθωρισμός ορίζεται ως η γενική αύξηση των τιμών των αγαθών και των υπηρεσιών (Samuelson 2001).

Ο ρόλος των κυβερνήσεων

Σ’ αυτή τη φάση κρίνεται απαραίτητη η προστασία της οικονομίας και όχι η τόνωσή της (Andrew 2020). Ακόμη σημαντικότερη δε είναι η προστασία της κοινωνίας και της ανθρώπινης ζωής. Μάλιστα μια μελέτη που διεξήχθη στο Σικάγο υπολόγισε ότι το όφελος της κοινωνικής απόστασης, αποφεύγοντας τη νόσηση, το θάνατο και τις απουσίες από την εργασία, μεταφράζεται σε 8 τρις. δολάρια όπως αναφέρονται οι Greenstone και Nigam (2020) από τον Andrew(2020).

Στα αποτελέσματα της έκτακτης συνόδου της ομάδας του G20 [ένας διεθνής οργανισμός για τους υπουργούς οικονομικών και τους διοικητές των κεντρικών τραπεζών από 19 χώρες δηλ. την Αργεντινή, Αυστραλία, Βραζιλία, Γαλλία, Γερμανία, Ηνωμένο Βασίλειο, ΗΠΑ, Ιαπωνία, Ινδία, Ινδονησία, Ιταλία, Καναδάς, Κίνα, Μεξικό, Νότια Αφρική, Νότια Κορέα, Ρωσία, Σαουδική Αραβία, Τουρκία και την Ευρωπαϊκή Ένωση όπως αναφέρει ο Crowley (2019)], που πραγματοποιήθηκε στις 26 Μαρτίου του τρέχοντος έτους  και συγκάλεσε η Σαουδική Αραβία κυρίως εντάσσονται: 1) Η προστασία της ανθρώπινης  ζωής 2) ο περιορισμός στις απώλειες  θέσεων εργασίας και εισοδήματος 3) ο συντονισμός σε θέματα δημόσιας υγείας και οικονομικών μέτρων και 4) η ενίσχυση των συστημάτων υγείας όσων χωρών βάλλονται (Mohieldin 2020).

Η επόμενη μέρα

Μέσα από την κρίση αυτή μας δίνεται η  ευκαιρία να έρθουμε πιο κοντά ο ένας στον άλλον, να αλληλοστηριχτούμε και να αλληλοβοηθηθούμε. Η κοινωνία και η ανθρωπότητα έχουν αποδείξει ότι έχουν αντοχές. Η κρίση θα ξεπεραστεί.

Πηγές

“Almost 25 million jobs could be lost worldwide as a result of COVID- 19, says ILO”. International Labour Organization. Retrieved from https://www.ilo.org/global/about-the-ilo/newsroom/news/WCMS_ 738742/lang–en/index.htm

 “Coronavirus (COVID-19).”  World Health Organization. Retrieved from https://covid19.who.int/

 “Coronavirus (COVID-19) Dashboard by the Center for Systems Science and Engineering (CSSE) at John Hopkins University (JHU)”.  John Hopkins University. Retrieved from https://gisanddata.maps.arcgis.com/apps/opsdashboard/index.html#/bda7594740fd40299423467b48e9ecf6

Crowley, M. “What is the G20?” The New York Times. Retrieved from https://www.nytimes.com/2019/06/27/world/asia/what-is-the-g20.html

“ESCWA expects the Arab world to lose 1.7 million jobs as a result of Corona.” Union of Arab Chambers.

Retrieved from http://uac-org.org/en/news/details/2313

Eweis, Mohammed. “The service sector in Egypt during and after COVID 19; gains and losses”,  

uploaded by Developers for Training and Consultancy, 14 April 2020,

“Past Pandemics.” World Health Organization. Regional Office for Europe. Retrieved from

http://www.euro.who.int/en/health-topics/communicable-diseases/influenza/pandemic-

influenza/past-pandemics

Scott Andrew J. “Leading through a pandemic: Coronavirus and the global economy”, uploaded by London Business School, YouTube, 3 April 2020, https://www.youtube.com/watch?v=3g7bpWsOckk

Λαγαρίας, Γιώργος. “Πόσο αλλάζει ο κοροναϊός τη ζωή μας – Οι συνέπειες για το μέλλον του κόσμου.” Τα Νέα. Ανακτήθηκε από https://www.tanea.gr/2020/04/15/greece/poso-allazei-o-koronaios-ti-zoi-mas-oi-synepeies-gia-to-mellon-tou-kosmou/

Mohieldin Mahmoud.  “On Dealing with the challenges and implications of the ‘Great Global Crisis’” ESLSCA University. 26 March 2020. PowerPoint file.

Samuelson, P.A., & Nordhaus, W.D. (2001). Economics. New York: McGrow-Hill.